Στις 18 Μαρτίου του 1996 ο Οδυσσέας Ελύτης αφήνει την τελευταία του πνοή στην Αθήνα.
Ο σπουδαίος έλληνας ποιητής, ο δεύτερος που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης (όπως ήταν το πραγματικό του όνομα) άφησε ανεξίτηλο το σημάδι του όχι μόνο στις ελληνικές τέχνες αλλά και στην ψυχή όλων των Ελλήνων.
Ένας από τους τελευταίους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του ’30, ο Οδυσσέας Ελύτης είχε μια τεράστια επίδραση στην νεοελληνική ποίηση και δεν πήρε τυχαία το προσωνύμιο «εθνικός ποιητής».
Η συνεισφορά του όμως στον ελληνικό πολιτισμό είναι αδύνατον να αποκοπεί από την μελοποίηση των ποιημάτων του. Στην απονομή του Νόμπελ αναφέρθηκε μεταξύ άλλων -και καθόλου τυχαία- ότι «Ένα από τα κυριότερα έργα του Έλληνα ποιητή, το ‘Άξιον Εστί’, αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα της ποίησης του 20ου αιώνα».
Πριν όμως έρθει ο Μίκης Θεοδωράκης και αποθεώσει αυτό το εμβληματικό έργο ο Οδυσσέας Ελύτης είχε μελοποιηθεί από τον Μάνο Χατζιδάκι. Το 1959 ο συνθέτης Χατζιδάκις παρουσίασε το έργο «Κύκλος με την κιμωλία» του Μπρεχτ σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη στο Θέατρο Τέχνης. Σε εκείνη την παράσταση ο Μάνος Χατζιδάκις έπαιζε πιάνο και ο Γιώργος Μούτσιος ερμήνευε τέσσερα τραγούδια, που αργότερα κυκλοφόρησαν σε δίσκο 45 στροφών. Έτσι τα «Τέσσερεις στρατηγοί», «Ανάγκη να σε πάρω εγώ», «Η Μπαλλάντα του Στρατιώτη» και «Μια φορά και ένα καιρό» ήταν τα πρώτα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη που ακούσαμε μελοποιημένα.
Το «Άξιον Εστί» ήταν όμως το έργο που θα έφερνε τους στίχους του Ελύτη στα χείλη όλων των Ελλήνων και θα τον καθιερώσει ως εθνικό ποιητή. Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει αρχίσει ήδη να διαγράφει μια λαμπρή πορεία και ο ίδιος ο Οδυσσέας Ελύτης θα τον πλησιάσει για να του δώσει ένα αντίτυπο του «Άξιον Εστί» προτείνοντας του να το μελοποιήσει.
Ο συνθέτης το δούλεψε για αρκετά χρόνια και τελικά το παρουσίασε στο κοινό το 1964. Ο Μάνος Κατράκης επιλέχθηκε για αφηγητής, ο ψάλτης Θεόδωρος Δημήτριεφ για τους ύμνους και ο λαϊκός τραγουδιστής Γρηγόρης Μπιθικώτσης για το χορικά προκαλώντας τεράστια έκπληξη. Το έργο γνωρίζει τεράστια αναγνώριση και άφησε σπουδαία τραγούδια στην ελληνική δισκογραφία.
Ακολούθησαν αρκετές μελοποιήσεις του Ελύτη και παρόλο που υπήρξαν αντιδράσεις η άποψη του ποιητή είναι πολύ συγκεκριμένη. Ο ίδιος είχε αναφέρει: «Υπάρχει μια ολόκληρη παράδοση, αναμφισβήτητα, καλόπιστη, που καταδικάζει, ωστόσο, στη συνείδησή της, κάθε συνεργασία μουσικής και ποίησης. Ίσως, γιατί εκτιμά τη μελωδία και βρίσκει άτοπο να συνδέεται αυτή μ’ ένα κείμενο που δεν της ήτανε απ’ αρχής προορισμένο. Τις απόψεις αυτές, πρέπει να πω ευθύς αμέσως, τις κατανοώ και τις σέβομαι, αλλά δεν μου είναι δυνατόν να τις δεχτώ. Φοβούμαι ότι κατά ένα μεγάλο μέρος οφείλονται στη μακρά συνήθεια που μας έχει κληρονομήσει η Δύση και που την υποθάλψανε οι εξατομικευμένες κοινωνίες, να νοούμε τις τέχνες σαν μονάδες ξεχωριστές και να θεωρούμε βεβήλωση τη σύζευξή τους…».
Δέκα χαρακτηριστικά τραγούδια σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη
Ένα το χελιδόνι
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Όμορφη και παράξενη πατρίδα
Μουσική: Δημήτρης Λάγιος
Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Το δελφινοκόριτσο
Μουσική: Λίνος Κόκοτος
Το παράπονο
Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου
Η μπαλάντα του στρατιώτη
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Ανοίγω το στόμα μου
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Η ποδηλάτισσα
Μουσική: Μιχάλης Τρανουδάκης
Ο έρωτας
Μουσική: Ηλίας Ανδριόπουλος
Το δοξαστικόν (Το άξιον εστί)
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
