Το Νησί του Πάσχα είναι ένας από τους πιο μυστηριώδεις τόπους της Γης. Μέχρι σήμερα οι αρχαιολόγοι δεν έχουν καταλήξει για το πώς κατοικήθηκε, ενώ απείχε πάνω από 2.000 χιλιόμετρα από τη στεριά, πώς θριάμβευσε εκεί ένας πολιτισμός που δημιούργησε 900 γίγαντες από πέτρα και λάβα και πώς οι μνήμες αφανίστηκαν ξαφνικά, όπως ξαφνικά κινδυνεύει να αφανιστεί και ολόκληρο το νησί από καταρρακτώδεις βροχές που διαβρώνουν τα πάντα και το λιώσιμο των πάγων που θα βυθίσει το μεγαλύτερο τμήμα του κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Που βρίσκεται το Νησί του Πάσχα
Το Νησί του Πάσχα βρίσκεται υπό την κυριαρχία της Χιλής στον νοτιοανατολικό Ειρηνικό Ωκεανό, στο νοτιοανατολικότερο σημείο του Πολυνησιακού Τριγώνου στην Ωκεανία. To πλησιέστερο νησί είναι το Pitcairn, 2.075 χιλιόμετρα μακριά, ενώ το πλησιέστερο ηπειρωτικό σημείο βρίσκεται στην κεντρική Χιλή, 3.512 χλμ. μακριά από το νησί του Πάσχα, πού πήρε αυτό το όνομα από τον Ολλανδό θαλασσοπόρο Γιάκομπ Ρόγκεβεν, ο οποίος έφτασε εκεί το Πάσχα του 1722. Πώς μπόρεσαν οι πρώτοι κάτοικοι να ταξιδέψουν σε αυτό το τόσο απομακρυσμένο μέρος;
Οι πρώτοι κάτοικοι στο Νησί του Πάσχα
Οι περισσότεροι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι οι Πολυνήσιοι που ανακάλυψαν για πρώτη φορά το Νησί του Πάσχα ήταν όλοι απόγονοι των ίδιων ανθρώπων που είχαν εγκατασταθεί με επιτυχία σχεδόν σε όλα τα νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού μεταξύ του 4000 π.Χ. και του 1000 μ.Χ.. Υποθέτουν ότι είχαν σταλεί στον Ωκεανό κάποιοι «ιχνηλάτες» για να ανακαλύψουν νέα νησιά, αλλά από λάθος στους υπολογισμούς, ίσως μια μεγάλη κακοκαιρία ή ισχυρά ρεύματα, κατέληξαν σε αυτό το απομακρυσμένο φυλάκιο του Ειρηνικού, στη μέση του πουθενά. Αφού το εξέτασαν εάν ήταν κατάλληλο για αποικισμό, κατέγραψαν τη θέση του σε σχέση με τα αστέρια και επέστρεψαν στον τόπο τους για να προετοιμάσουν μία μεγάλη αποστολή από τεράστια κανό, που ήταν δεμένα μεταξύ τους και μπορούσαν να μεταφέρουν δεκάδες ανθρώπους και τα απαραίτητα εφόδια για το πολυήμερο ταξίδι. Το νησί είχε γεννηθεί πριν από 4 εκατομμύρια χρόνια από τις εκρήξεις τριών ηφαιστείων, η γη του ήταν εύφορη και οι πρώτοι άποικοι υποθέτουμε ότι έζησαν ημέρες ευημερίας και καλοζωίας πριν βρεθούν αντιμέτωποι με τις φοβερές καταστροφές που ακολούθησαν.
900 γίγαντες
Οι γίγαντες Moai είναι κολοσσιαία πέτρινα αγάλματα που βρίσκονται στο νησί του Πάσχα. Το σύνολο αποτελείται από περισσότερα από 900 αγάλματα, σκαλίστηκαν από τους Ράπα Νούι και έχουν αναγνωριστεί ως μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι γίγαντες είναι εμβληματικά σύμβολα του μυστηριώδους και συναρπαστικού πολιτισμού του νησιού του Πάσχα. Ενώ το ακριβές νόημα και οι μέθοδοι κατασκευής τους είναι συνυφασμένα με μύθους, μας παρέχουν ενδείξεις σχετικά με τις πεποιθήσεις και τις αξίες του λαού Rapa Nui. Αποτελούν, επίσης, ένα θαύμα της μηχανικής. Ορισμένοι από τους γίγαντες ζυγίζουν 10 τόνους και έχουν ύψος 10 μέτρα. Είναι ένα απίστευτο επίτευγμα η κατασκευή και η μετακίνησή τους για την εποχή που έγιναν.
Ποιους απεικονίζουν οι γίγαντες
Οι γίγαντες Μοάι αντιπροσωπεύουν, σύμφωνα με ορισμένους ανθρωπολόγους, προγονικούς αρχηγούς της φυλής των ντόπιων, οι οποίοι πίστευαν ότι κατάγονταν απευθείας από τους θεούς και είχαν υπερφυσικές δυνάμεις για να προστατεύουν τους ανθρώπους. Οι τεράστιες πέτρινες φιγούρες ήταν στημένες σε πλατφόρμες κατά μήκος της ακτής, κοιτάζοντας προς την ενδοχώρα για να παρακολουθούν και να προστατεύουν την τοπική κοινότητα. Οι περισσότεροι γίγαντες ήταν λαξευμένοι από μαλακό ηφαιστειακό πέτρωμα. Οι γίγαντες έχουν μακριές κεκλιμένες μύτες, δυνατά φρύδια, βαθιά ένθετα μάτια και πηγούνια που προεξείχαν. Μερικοί φορούν έναν κύλινδρο σαν καπέλο από κόκκινη πέτρα, που μπορεί να αντιπροσωπεύει κόμμωση ή περίτεχνο χτένισμα.
Πως κατασκευάστηκαν
Κάθε γίγαντας, πιστεύεται ότι παραγγέλθηκε από ένα συγκεκριμένο άτομο ή ομάδα και δημιουργήθηκε από ένα συνεργείο ειδικών λιθοτεχνών υπό την καθοδήγηση ενός μάστορα γλύπτη. Περίπου δεκαπέντε άτομα, υπολογίζεται, ασχολούνταν με την εξόρυξη ενός μεγάλου ορθογώνιου τετράγωνου πετρώματος, χρησιμοποιώντας τσεκούρια. Μόλις η φιγούρα αποκτούσε τα αδρά χαρακτηριστικά της μορφής, ο κύριος χαράκτης και οι βοηθοί του προσέθεταν τις λεπτομέρειες, ξεκινώντας συνήθως από το κεφάλι και το πρόσωπο. Στη συνέχεια, μια ομάδα εργατών χρησιμοποιούσε σχοινιά και μοχλούς για να μετακινήσει τους γίγαντες στην πλαγιά, οπού τους τοποθετούσαν όρθιους και ολοκλήρωναν το υπόλοιπο σκάλισμα.
Πως μεταφέρονταν οι γίγαντες
Οι ολοκληρωμένοι γίγαντες στη συνέχεια μεταφέρονταν στον τελικό προορισμό τους με τη χρήση ξύλινων ελκήθρων ή κυλίνδρων. Η πειραματική αναπαράσταση αυτού του άθλου από σύγχρονους αρχαιολόγους έδειξε ότι χρειάζονταν περίπου 40 άτομα για να μετακινήσουν ένα μεσαίου μεγέθους γίγαντα και περίπου 300 έως 400 άτομα για την παραγωγή του σχοινιού και της τροφής που χρειάζονταν οι εργασίες και οι εργάτες. Κάτι τέτοιο μας κάνει να υποθέτουμε βάσιμα ότι ήταν μία ευημερούσα κοινωνία που είχε τους πόρους και τα αναγκαία μέσα για να ασχοληθεί με μνημειακά έργα.
Οι πρόσφατες ανακαλύψεις
Η κατασκευή, η μεταφορά και το νόημα των γιγάντων του νησιού του Πάσχα δεν έπαψαν να εξάπτουν την περιέργεια των επιστημόνων. Πρόσφατες έρευνες εντόπισαν στις βάσεις μερικών από αυτούς ίχνη από φρούτα και άλλα φαγώσιμα, οδηγώντας στη σκέψη ότι οι γίγαντες ίσως να ήταν «φύλακες» της γονιμότητας του τόπου, κάποιου είδους σύμβολα για την τόνωση της παραγωγής γεωργικών τροφίμων. Οι κάτοικοι, λόγω της περιορισμένης έκτασης του νησιού και της δυσκολίας του εμπορίου εξαιτίας των τεράστιων αποστάσεων, είχαν πάντα τον φόβο ότι η γη θα μπορούσε να σταματήσει να τους δίνει όσα χρειάζονταν για να ζήσουν. Και δεν φοβούνταν άδικα.
Οι διαδοχικές καταστροφές που πλήγωσαν το νησί
Η ανακάλυψη του Νησιού του Πάσχα από τους αποικιοκράτες σήμανε την αρχή του τέλους του ντόπιου πολιτισμού. Με την αλαζονεία του κατακτητή, οι Ευρωπαίοι εισέβαλαν στο νησί για να πάρουν εκατοντάδες κατοίκους για τα σκλαβοπάζαρα, μετέδωσαν ασθένειες και αντιμετώπισαν τους γίγαντες ως στόχους άσκησης για τα όπλα τους. Και σαν να μην έφταναν αυτά, στο νησί εμφανίστηκαν ξυλοφάγοι αρουραίοι που αφάνισαν όλα τα δέντρα. Η δόξα του παλαιού πολιτισμού έγινε μια θλιβερή καρικατούρα από τη βάναυση εισβολή των ξένων, που ευαγγελίζονταν τον «εκπολιτισμό». Χρειάστηκε να περάσουν δύο αιώνες για να αλλάξουν τα πράγματα, να αλλάξει στην πραγματικότητα η παγκόσμια αντίληψη περί πολιτισμού, για να διασωθεί ό,τι είχε απομείνει από τους Rapa Nui.
Η νέα απειλή για ολοκληρωτικό αφανισμό
O τελευταίος αντίπαλος των γιγάντων μπορεί να αποδειχθεί και μοιραίος. Ακούει στο όνομα κλιματική κρίση και ήδη απεικονίζεται σε κάποιους από αυτούς, καθώς οι μορφές τους χάνουν τα αρχικά χαρακτηριστικά τους, οι μύτες λειαίνονται, οι κόγχες των ματιών μπαίνουν πιο μέσα και τα χέρια που κάποτε προεξείχαν, τώρα είναι κολλημένα στο σώμα τους. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες στο νησί του Πάσχα σημειώνονται ακραίες βροχοπτώσεις, ακολουθούμενες από εκτεταμένες περιόδους ξηρασίας. Τα ακραία φαινόμενα έχουν καταστροφικές επιδράσεις στους γίγαντες, αφού είναι λαξευμένοι από μαλακό ηφαιστειακό πέτρωμα, ένα υλικό που από τη φύση του είναι ευαίσθητο σε ζημιές, διαβρώνεται από τον άνεμο και ιονίζεται από τη βροχή.
Αγώνας για τη σωτηρία των γιγάντων
Η κυβέρνηση της Χιλής με τη συνδρομή της Ιταλίας επιχειρεί να αποκαταστήσει μερικούς γίγαντες, καθαρίζοντάς τους από λειχήνες και βρύα και εφαρμόζοντας εξειδικευμένα υλικά για την ενίσχυση της πέτρας μαζί με υλικά προστασίας από τη βροχή. Αλλά ο αγώνας είναι άνισος. Η τεράστια απόσταση που χωρίζει το νησί από τη στεριά, η υψηλή φορολογία της Χιλής και η πανάκριβη αεροπορική επικοινωνία, καθιστά κάθε βοήθεια λίγη μπροστά στις ανάγκες. Μια μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε το 2022 από την παρατεταμένη ξηρασία απανθράκωσε δεκάδες γίγαντες και οι ακόμα πιο δυσοίωνες προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή λένε ότι το λιώσιμο των πάγων θα οδηγήσει σε τέτοια άνοδο της στάθμης της θάλασσας που θα καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του νησιού. Θα είναι άραγε αυτός ο οριστικός αφανισμός των γιγάντων του νησιού του Πάσχα και των μύθων τους;
