Κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, γενέθλια ημέρα του Δανού παραμυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου. Αυτή καθιερώθηκε το 1966 από τη Διεθνή Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (IBBY) προκειμένου να τιμήσει τα παιδικά βιβλία και να υπογραμμίσει τη σημασία τους στην προώθηση της γλωσσικής επικοινωνίας και της φιλαναγνωσίας εξ απαλών ονύχων.
Από τότε κάθε χρόνο ένα διαφορετικό εθνικό τμήμα της οργάνωσης αυτής ετοιμάζει ένα μήνυμα και μια αφίσα που διανέμονται σε όλο τον κόσμο με σκοπό να τονίσουν την αξία των βιβλίων και της ανάγνωσης και να ενθαρρύνουν τη διεθνή συνεργασία για την ανάπτυξη και τη διάδοση της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους.
Υπεύθυνο για το υλικό του εορτασμού το 2024 είναι το Ιαπωνικό Τμήμα. Το μήνυμα γράφτηκε από τη συγγραφέα Eiko Kadono, η οποία έχει γράψει πολλά βιβλία, που έχουν μεταφραστεί σε δέκα γλώσσες. Το 2018 τιμήθηκε από την ΙΒΒΥ με το Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Η αφίσα φιλοτεχνήθηκε από τη συγγραφέα και εικονογράφο Nana Furiya.
Στην Ελλάδα, όπως κάθε χρόνο, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου φρόντισε να μεταφραστεί το μήνυμα στα ελληνικά από τη συγγραφέα Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου και παροτρύνει τους φορείς που ενδιαφέρονται για τα παιδιά και τα βιβλία τους να συμβάλουν στον εορτασμό. Η αφίσα με το μήνυμα τυπώθηκε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πατάκη και διανέμεται με τη φροντίδα τους.
Η ημέρα αυτή δεν περιορίζεται στις ιστορίες που κρύβονται μέσα στις πολύχρωμες (ή και όχι) σελίδες των παραμυθιών και των παιδικών μυθιστορημάτων. Τα τελευταία χρόνια έχει αναχθεί σε οικουμενική γιορτή της φαντασίας, της δημιουργικότητας, της μάθησης και εν γένει της παιδικής ηλικίας. Χάρη στα εξαιρετικά κείμενα που παράγονται κάθε χρόνο, οι μικροί αναγνώστες βρίσκουν κοινούς τόπους ταύτισης, έμπνευσης και ψυχοκοινωνικής εξέλιξης.
Παιδικό βιβλίο. Γιατί;
Μάλλον είναι προφανές ότι η ανάγνωση βιβλίων βοηθάει τα παιδιά να εξελίξουν τις γλωσσικές τους δεξιότητες, να επεκτείνουν το λεξιλόγιό τους και να μάθουν ευκολότερα γραμματική, συντακτικό και έκθεση ιδεών. Όμως ας μην περιοριστούμε στα αμιγώς ακαδημαϊκά της οφέλη.
Τα παιδικά βιβλία διαθέτουν ένα δυναμικό, μοναδικό χαρακτηριστικό: ξεπερνούν σύνορα, πολιτισμούς και γλώσσες. Έχουν τη μαγική ικανότητα να μεταφέρουν τους αναγνώστες σε χώρες μακρινές, στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, να τους συστήνουν αγόρια και κορίτσια –που τους μοιάζουν ή δεν τους μοιάζουν– και φανταστικά πλάσματα που κρύβουν μέσα τους πανανθρώπινες αλήθειες, προσφέροντας πολύτιμα μαθήματα ζωής με συναρπαστικούς, πρωτότυπους και ψυχαγωγικούς τρόπους.
Από τα κλασικά παραμύθια και τις μυθολογίες όλου του κόσμου μέχρι τα silent books και τα εικονοβιβλία, τις εικονογραφημένες αστείες, τρομακτικές, λυπητερές, χαρούμενες, παράξενες και απίστευτες ιστορίες, τα βιβλία γνώσεων και τις σύγχρονες περιπέτειες, κάθε κείμενο βάζει το λιθαράκι του στον σχηματισμό της προσωπικότητας κάθε παιδιού πάνω στη γη.
Ταξιδεύοντας παντού στον κόσμο
Μια από τις πιο όμορφες πτυχές της παιδικής λογοτεχνίας, όπως έχει εξελιχθεί, είναι η πολυπολιτισμικότητά της. Αντανακλά ένα ύφασμα-patchwork των ανθρώπινων εμπειριών, φέρνοντας στο προσκήνιο ιστορίες και χαρακτήρες από κάθε πιθανό και απίθανο μέρος του κόσμου, προσφέροντας ορατότητα σε διαφορετικούς πολιτισμούς, παραδόσεις και φιλοσοφίες ζωής.
Μπορεί τα περισσότερα παιδιά να μην έχουν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν (κυριολεκτικά) πολύ και έτσι να βιώσουν ποικίλες εμπειρίες που ανοίγουν το μυαλό, έχουν όμως την εναλλακτική να ταξιδέψουν (νοητά) παντού, να συνδεθούν με άλλες κουλτούρες, να συνειδητοποιήσουν τη μοναδικότητά τους και να αγαπήσουν κάθε διαφορετικότητα. Η γνωριμία με ήρωες από κάθε είδους υπόβαθρα, περιβάλλοντα και πολιτισμούς οδηγεί στη συμπερίληψη, μέσα από την ευκολότερη κατανόηση και αποδοχή του Άλλου∙ όποιος κι αν είναι αυτός.
Κάτω τα χέρια από τη φαντασία
Φυσικά, η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου υπογραμμίζει τη μεγάλη σημασία της ανάπτυξης και (κυρίως) της διατήρησης της φαντασίας, μιας απαραίτητης για το ευ ζην ανθρώπινης ικανότητας, που δυστυχώς σταδιακά –πολλώ δε μάλλον όσο τα παιδιά μεγαλώνουν και οι σχολικές τους υποχρεώσεις αυξάνονται– ατονεί.
Είναι στενάχωρο ότι οι περισσότεροι ενήλικοι δεν αντιλαμβανόμαστε πόσο βλαπτικό και επώδυνο είναι το διαρκές ψαλίδισμά της, μέχρι να γίνει χιλιάδες κομματάκια και να βγει ξεσκισμένη σε πρόωρη σύνταξη, όχι μόνο για τα παιδιά μας, αλλά και για εμάς που τα μεγαλώνουμε (και δυσκολευόμαστε πολύ) και για τις (πιθανόν δυστοπικές) κοινωνίες του μέλλοντος στις οποίες θα κληθούν να επιβιώσουν.
Τα παιδιά σταματούν πολύ νωρίς να δημιουργούν και να ονειρεύονται – χάνονται μέσα στη σχολική ύλη, στις αμέτρητες δραστηριότητες με τις οποίες τα φορτώνουμε και σε κάθε δική μας ματαιωμένη προσδοκία την οποία θέλουμε να εκπληρώσουμε μέσω αυτών. Εμείς φταίμε, εμείς τα σπρώχνουμε προς λάθος κατευθύνσεις, χωρίς καν να τα ακούμε… Τα βιβλία είναι μια σταθερή και ολάνοιχτη πύλη προς κόσμους τους οποίους επιλέγουν τα ίδια ή επιλέγουμε παρέα, κόσμους στους οποίους μπορούν να χαθούν για ώρες, ξεκλειδώνοντας και κοινωνώντας τα μυστικά τους. Έτσι απελευθερώνονται!
Κοινωνική και συναισθηματική μάθηση
Στον σύγχρονο κόσμο της υπερπληροφόρησης, της ιλιγγιώδους ταχύτητας, του γενικευμένου στρες, σε κοινωνίες τραυματισμένες από τη φτώχεια, την επισφάλεια, τις πολεμικές συγκρούσεις, την κλιματική αλλαγή και βέβαια την πανδημία, σε κοινωνίες πλήρως εξαρτημένες πια από το διαδίκτυο, τις ηλεκτρονικές συσκευές και τις οθόνες-προεκτάσεις των χεριών μας, που δημιουργούν στον ανθρώπινο εγκέφαλο συνάψεις διαφορετικές από αυτές που γνωρίζαμε ως πρόσφατα, η απλότητα, η χαρά και η ολιστικά εκπαιδευτική διάσταση της ανάγνωσης ενός βιβλίου μπαίνει σε δεύτερη μοίρα, ιδιαίτερα μετά τα πρώτα οκτώ έως δέκα χρόνια του παιδιού.
Ωστόσο, το να διαβάζει ένα παιδί (ή να του διαβάζουμε μεγαλόφωνα εμείς οι φροντιστές του ή να διαβάζουμε μαζί συνεργατικά και να παίζουμε με αφορμή το κείμενο) όχι μόνο ενθαρρύνει την καλλιέργεια της φαντασίας του, τη δημιουργικότητά του και την ικανότητα συγκέντρωσής του σε μία μόνο αφήγηση (ενώ βομβαρδίζεται από ηλεκτρονικά ερεθίσματα που εναλλάσσονται ταχύτατα και η ΔΕΠΥ και άλλες μαθησιακές δυσκολίες θερίζουν), αλλά συγχρόνως το βοηθά στην αντίληψη του εαυτού, την ενδυνάμωση της προσωπικότητάς του, στο χτίσιμο της αυτοεκτίμησής του, στη συσχέτιση με τους άλλους, την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, συναισθηματικής νοημοσύνης και ενσυναίσθησης.
Με άλλα λόγια, η ανάγνωση καλλιεργεί δεξιότητες απαραίτητες προκειμένου ένα μικρό παιδί να αντεπεξέλθει στην πολυπλοκότητα της εποχής και στις ραγδαίες αλλαγές που έχει επιφέρει. Καθόλου, δε, μην υποτιμάτε και τις ακαδημαϊκές δεξιότητες που αναπτύσσει ένα παιδί που διαβάζει λογοτεχνία, όπως την ικανότητα ανάλυσης και κατανόησης πληροφοριών, την ικανότητα σύνθεσης και παρουσίασης ιδεών ή αυτήν του εντοπισμού λύσεων σε κάθε πιθανό πρόβλημα.
Να σημειώσω εδώ ότι τα περισσότερα παιδικά βιβλία δεν απευθύνονται μόνο σε άτομα μικρής ηλικίας. Ο ενήλικος που τα παίρνει στα χέρια του, συνήθως για να τα διαβάσει στα παιδιά που φροντίζει, μπορεί με τη σειρά του να αφεθεί στη μαγεία τους και στις αφηγήσεις τους ώστε να θυμηθεί, να μάθει, να ταυτιστεί κι αυτός, να έρθει αντιμέτωπος με τον εαυτό του, να διορθώσει συμπεριφορές και σχέσεις και εντέλει να υγιάνει δικά του ανεπίλυτα τραύματα. Η δε κοινή ανάγνωση ενισχύει τη σχέση γονέα – παιδιού, ως δραστηριότητα που μπορεί να μοιραστούν και με αφορμή αυτή να συζητήσουν ευχάριστα μα και δύσκολα θέματα, ωφέλιμη και για τις δυο πλευρές.
Δεν γιορτάζει μόνο το βιβλίο ως αντικείμενο…
Σήμερα μαζί με το παιδικό βιβλίο γιορτάζουν και εκατομμύρια συγγραφείς, εικονογράφοι, διορθωτές, επιμελητές, εκδότες, εκπαιδευτικοί, ειδικοί ψυχικής υγείας, βιβλιοπώλες, βιβλιοθηκονόμοι και δημοσιογράφοι, άνθρωποι που εργάζονται άοκνα για να προσφέρουν, ο καθένας από το μετερίζι του, επιλογές ποιοτικής παιδικής λογοτεχνίας στους νεαρούς αναγνώστες και στις οικογένειές τους. Η αφοσίωση και η αγάπη τους εξασφαλίζουν στα παιδιά πρόσβαση σε μια ποικιλία εξωσχολικών βιβλίων που καταρχάς τα διασκεδάζουν, αλλά ταυτόχρονα και διακριτικά τα εκπαιδεύουν και τα διαμορφώνουν ώστε να εξελιχθούν σε υγιείς, δραστήριους, μορφωμένους και δυναμικούς πολίτες.
Βιβλία για όλα τα παιδιά
Η σημερινή ημέρα υπενθυμίζει ότι όλοι οφείλουμε να εργαστούμε για τον καθολικό γραμματισμό (literacy) και για την πρόσβαση σε βιβλία για όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον από το οποίο προέρχονται, τις μαθησιακές τους ικανότητες και τις συνθήκες ζωής τους.
Χρειαζόμαστε πρωτοβουλίες (π.χ. προγράμματα φιλαναγνωσίας και ενημερωμένες βιβλιοθήκες στα σχολεία, καθολικά προσβάσιμες δανειστικές βιβλιοθήκες σε κάθε γειτονιά, λέσχες ανάγνωσης, εκστρατείες μεγαλόφωνης ανάγνωσης, εκπαιδευτικά προγράμματα που πατούν πάνω σε βιβλία κ.ά.) που θα εξασφαλίσουν σε κάθε παιδί το δώρο της ανάγνωσης.
Ας μην ξεχνάμε ότι για πολλές οικογένειες η αγορά έστω ενός λογοτεχνικού βιβλίου αποτελεί πολυτέλεια, επομένως η πολιτεία οφείλει να μεριμνήσει άμεσα και να εξασφαλίσει την επαφή όλων των μαθητών με τη λογοτεχνία, ξεφεύγοντας από το στείρο πνεύμα της ενδοσχολικής διδασκαλίας της, που συχνά φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα.
Συμπερασματικά, η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου υπενθυμίζει τη βαθιά θετική επίδραση που έχουν τα βιβλία στον παιδικό εγκέφαλο, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί κάλεσμα για δράση προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι κάθε παιδί που έρχεται στον κόσμο θα έχει τη δυνατότητα να μετάσχει στην αναγνωστική διαδικασία.
Ας απολαύσουμε τον μαγικό κόσμο της παιδικής λογοτεχνίας μεγαλώνοντας την επόμενη γενιά αναγνωστών αλλά και συγγραφέων, εικονογράφων και παντός τύπου αφηγητών ιστοριών. Χάρη στις ιστορίες και στην ενεργή μας συμμετοχή σε αυτές μπορούμε να αντέξουμε τη ζοφερή, το δίχως άλλο, πραγματικότητα.
Info: Η Ελληνική IBBY – Κύκλος Παιδικού Βιβλίου και η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος μάς καλούν να γιορτάσουμε μαζί την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου και να χειροκροτήσουμε δυνατά τους δημιουργούς και τους ανθρώπους που προωθούν την αγάπη για την ανάγνωση και τα βιβλία. Ραντεβού στην ετήσια εκδήλωση απονομής βραβείων και εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου την Τρίτη 2 Απριλίου στις 6 το απόγευμα, στην αίθουσα Πύργος Βιβλίων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
