Η 21η Μαρτίου για πολλούς σηματοδοτεί την έναρξη της Άνοιξης, καθώς παρατηρείται το φαινόμενο της εαρινής ισημερίας, όπου, δηλαδή, μέρα και νύχτα έχουν ίση διάρκεια. Αυτή τη μέρα του χρόνου, όπου το φως αφήνει πίσω του το σκοτάδι, επέλεξαν και τα Ηνωμένα Έθνη 25 χρόνια πριν, τον Οκτώβριο του 1999, στη Γενική Διάσκεψη της UNESCO να κηρύξουν Παγκόσμια ημέρα της Ποίησης. Στόχος τους; Να υποστηριχθεί η γλωσσική πολυμορφία μέσω της ποιητικής έκφρασης και να δοθεί η ευκαιρία να ακουστούν οι γλώσσες που απειλούνται με εξαφάνιση, όπως μας μαρτυρά η αρχική διακήρυξη της UNESCO.
Μεταφράζεται η ποίηση;;
Είναι μία από τις προβληματικές που καταπιάνεται ο Τζιμ Τζάρμους στην ταινία του, Paterson, με πρωταγωνιστές τον Adam Driver και την Golshifteh Farahani. Ο Τζάρμους, χρησιμοποιώντας το εργαλείο του εγκυβωτισμού, μας κάνει να ακολουθήσουμε για μια βδομάδα τη ζωή ενός οδηγού λεωφορείου, ( το πραγματικό όνομα του πρωταγωνιστή, Adam «Driver» μαρτυρά την ιδιότητα του ήρωα, που είναι bus driver?!) του Paterson, που ζει στο Paterson του Νιου Τζέρσεϋ και αγαπημένη του ποιητική συλλογή είναι το «Paterson», του βραβευμένου με Πούλιτζερ ποιητή και παιδιάτρου, William Carlos Williams, ο οποίος και έμενε στο Πάτερσον του Νιου Τζέρσεϋ. Για την ιστορία, αυτή η ποιητική συλλογή συντέθηκε από το 1946 μέχρι το 1958 και αποτελεί magnus opus του ποιητή, χωρίς ρίμα, με απλό, λιτό, χαλαρό τόνο και περιγραφές αντικειμένων, ανθρώπων και ιστοριών της καθημερινότητας. Το αυτό “κοπιάρει” και ο ίδιος στην ταινία του· μέσα από επαναλαμβανόμενα μινιμαλιστικά πλάνα συνθέτει με τρόπο απλό -όχι απλοϊκό- μια Ωδή στην καθημερινότητα και στους ήρωες της διπλανής πόρτας. Με υπνωτιστικά τράβελινγκ πλάνα, όπως η κυκλική περιφορά των δειχτών του ρολογιού, των κάδων πλυντηρίου, αλλά και της διαδοχής της μιας μέρας μετά την άλλη, δίνει έναν εσωτερικό ρυθμό στη ρουτίνα, κάνοντας την ίδια την ταινία να παράξει τη δική της μουσική, ως ένα άλλο χαϊκού.
Ο Paterson, λοιπόν, ένας οδηγός λεωφορείου στα διαλείμματά του μεταξύ των δρομολογίων ή λίγο πριν φύγει για τη δουλειά, ενόσω η αγαπημένη του κοιμάται, σκαρώνει στιχάκια. Ναι, ένας οδηγός λεωφορείου – ποιητής, πόσο μαγικό και ποιητικό από μόνο του δεν είναι αυτό;
Όλη την ταινία την διαπερνάνε στίχοι. Στίχοι, στίχοι παντού· ακόμα και υπό μορφή rap ριμών στο ρυθμό του παλλόμενου πλυντηρίου. Ο Τζάρμους δεν διστάζει, δε, όσο “βερμπαλιστικό” και αν είναι το αποτέλεσμα, να μας τους εμφανίζει στην οθόνη.
Τα ποιήματα που φέρεται να γράφει ο πρωταγωνιστής είναι του Ron Padgett, ενός από τους αγαπημένους σύγχρονους ποιητές του σκηνοθέτη, ενώ το ποίημα «Water falls» είναι του ίδιου του Τζάρμους:
Water falls from the bright air
It falls like hair
Falling across a young girl’s shoulders
Water falls
Making pools in the asphalt
Dirty mirrors with clouds and buildings inside
It falls on the roof of my house
It falls on my mother and on my hair
Most people call it rain
Το αρχικά τεθέν ερώτημα δεν μένει μετέωρο· o Τζάρμους τολμά και μας απαντά:
– Poetry in translation is like taking a shower with a raincoat on.
Ο δικός μας Αναστάσης Βιστωνίτης στο Ars Poetica:
«τὸ ποίημα δὲν εἶναι ἄνθος ποὺ μαραίνεται.
Εἶναι βαλσαμωμένος πόνος.»
Και σε ποιαν άλλη γλώσσα, πέραν της μητρικής, μπορεί κανείς να αποδώσει τον ήχο ενός τραύματος που αλαλάζει υποδόρια;
Άλλη ταινία στην οποία πρωταγωνιστεί ένας καθημερινός άνθρωπος, αλλά κατορθώνει να αφεθεί να τον ακουμπήσει η ποίηση και τελικά θα αγγίξει και αυτός την Ποίηση, γράφοντας δικά του ποίηματα είναι το “Il postino” των Michael Radford και Massimo Troisi. Έχει, μάλιστα, και βραβευτεί με Όσκαρ για την πρωτότυπη μουσική σύνθεση του Luis Bacalov, η οποία ντύνει την τρυφερή ιστορία του ταχυδρόμου.
Στο μικρό νησί της Ιταλίας, η αλληλογραφία αυξάνεται ραγδαία, εξαιτίας της εξορίας του διάσημου Χιλιανού ποιητή, Πάμπλο Νερούδα, με αποτέλεσμα να προσλαμβάνεται ως επιπλέον ταχυδρόμος ο άνεργος γιος ενός φτωχού ψαρά, προκειμένου να καλυφθούν οι καινοφανείς ανάγκες. Σιγά – σιγά, οι δύο ήρωες, λόγω της καθημερινής τριβής έρχονται κοντά, γίνονται φίλοι και ο ταχυδρόμος μαθαίνει να αγαπά την ποίηση. Όταν ο έρωτας κεραυνοβολήσει τον ταπεινό μας ταχυδρόμο, τότε θα αποτανθεί στο σπουδαίο ποιητή για να τον καθοδηγήσει πως θα συγκινήσει το αντικείμενο του πόθου του.
Φέρνοντας στον νου μας τον Πάμπλο Νερούδα, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τη δια χειρός Pablo Larraín, βιογραφία του πιο πολυδιαβασμένου ισπανόφωνου ποιητή που μέσω από το έργο του εξύμνησε, όπως κανείς άλλος, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ελευθερία, μα και τον έρωτα και την αγάπη. Η ταινία καλύπτει την άνευ προηγουμένου, στα τέλη της δεκαετίας του 1940, καταδίωξη του Χιλιανού ποιητή του λαού από έναν επιθεωρητή, που σκοπός της ζωής του γίνεται να τον συλλάβει. Ο λόγος; Ότι ο Νερούδα έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το κρεσέντο αυτού του ανθρωποκυνηγητού θα λάβει χώρα με φόντο τα χιόνια κοντά στα σύνορα. Ιδιαίτερη, για μένα, μνεία αξίζει η κινηματογράφηση των τελευταίων σκηνών, όπου η δεξιοτεχνία των δημιουργών κατορθώνει και “πιάνει” παιχνιδίσματα που κάνει ο ήλιος στα εξωτερικά πλάνα.
Αναμένεται να κυκλοφορήσει η εμβληματική αυτοβιογραφία του με τον τίτλο «Τη ζωή μου, ομολογώ, την έζησα» από τις εκδόσεις Gutenberg.
