Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, ξεχωρίζουμε δέκα ποιητές και ποιήτριες από διαφορετικές χώρες, εποχές και κουλτούρες. Κλασική ή σύγχρονη, «καταραμένη» ή ρομαντική, επαναστατική ή εσωστρεφής, η ποίηση θα είναι πάντοτε ένα καταφύγιο.
Με τα λόγια της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ: «Όπως ξέρουμε, εγώ το λέω πάντα, το ποίημα γεννιέται από μία πληγή και το ποίημα είναι, επίσης, η ουλή αυτής της πληγής. Εγώ είμαι γεμάτη ουλές. Αυτές μου έδωσαν την έμπνευση. Ναι, χρειάζονται οι ποιητές ιδιαίτερα σ’ αυτούς τους μίζερους καιρούς».
Τόμας Στερνς Έλιοτ (1888- 1965), Ηνωμένο Βασίλειο
Ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας. Ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα και ηγετική φυσιογνωμία του μοντερνιστικού κινήματος στην ποίηση. Το 1948 βραβεύτηκε με Νόμπελ λογοτεχνίας. Το ποίημα «Οι Κούφιοι Άνθρωποι» – ένα από τα πιο δημοφιλή του- επηρέασε τον Φράνσις Φόρντ Κόπολα και την ταινία «Αποκάλυψη Τώρα».
Απόσπασμα από το ποίημα Οι Κούφιοι Άνθρωποι, μετάφραση Γιώργος Σεφέρης
Ανάμεσα στον πόθο
και στον σπασμό
Ανάμεσα στη δύναμη
και στην ύπαρξη
Ανάμεσα στην ουσία
και στην κάθοδο
Η Σ κ ι ά πέφτει
Έτσι τελειώνει ο κόσμος
Έτσι τελειώνει ο κόσμος
Έτσι τελειώνει ο κόσμος
Όχι με έναν β ρ ό ν τ ο
μα μ’ ένα λ υ γ μ ό
-T. Σ. Έλιοτ, Άπαντα Ποιήματα, Εκδόσεις Κέδρος
Έντγκαρ Άλαν Πόε (1809 – 1849), ΗΠΑ
Χιλιάδες μεταφράσεις σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, χιλιάδες σελίδες για την ανάλυση και την αποτίμηση του έργου του. Έμεινε γνωστός κυρίως για τα ποιήματα στα οποία κυριαρχεί το μυστήριο, το μεταφυσικό και το μακάβριο.
Το «Κοράκι» – ένα από τα πιο δημοφιλή του έργα – δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1845 στην εφημερίδα The New York Evening Mirror.
Ξεκινάει με τους παρακάτω στίχους:
«Κάποια φορά, μεσάνυχτα, ενώ εμελετούσα
Κατάκοπος κι αδύναμος ένα παλιό βιβλίο
Μιας επιστήμης άγνωστης, άκουσα ένα κρότο
Σα να χτυπούσε σιγανά κανείς στη ξώπορτά μου.
«Κανένας ξένος», σκέφτηκα “οπού χτυπά τη πόρτα,
Αυτό θα είναι μοναχά και όχι τίποτ’ άλλο.
Θυμάμαι, ήταν στον ψυχρό και παγερό Δεκέμβρη
Και κάθε λάμψη της φωτιάς σαν φάντασμα φαινόταν.
Ποθούσα το ξημέρωμα· μάταια προσπαθούσα
Να δώσει με παρηγοριά στη λύπη το βιβλίο,
Για τη γλυκιά Ελεονόρα μου, την όμορφη τη κόρη
Όπως οι αγγέλοι τη καλούν, ενώ εδώ δεν έχει
Για πάντα ούτε όνομα».
- Το Κοράκι κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν σε μετάφραση του Γιώργου Αλισάνογλου
Έμιλι Ντίκινσον (1830- 1886), ΗΠΑ
Θεωρείται μία από τις πιο σπουδαίες ποιήτριες της Αμερικής του 19ου αιώνα. Έκρυβε χιλιάδες ποιήματα στα συρτάρια της και ελάχιστα από αυτά δημοσιεύτηκαν πριν από το θάνατό της.
Το Νερό, μαθαίνεται απ’ τη δίψα.
Η Στεριά – απ’ το αρμένισμα στα Πέλαγα.
Η Έκσταση – απ’ την οδύνη –
Η Ειρήνη, απ’ των πολέμων της το χρονικό –
Η Αγάπη, απ’ του τάφου το ανάγλυφο –
Τα Πουλιά, απ’ το χιόνι.
Μετάφραση: Ερρίκος Σοφράς, εκδ. Το Ροδακιό
Βισουάβα Σιμπόρσκα (1923-2012), Πολωνία
Μία σημαντική γυναικεία ποιητική φωνή, η οποία έχει τιμηθεί και με το Βραβείο Νόμπελ. Η ταινία του Κσίστοφ Κισλόφσκι, Τρία χρώματα: Η Κόκκινη ταινία, είναι εμπνευσμένη από το ποίημα «Έρωτας με την πρώτη ματιά», ενώ το ποίημα «Άνθρωποι στη γέφυρα» μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από την Μπεάτα Πόζνιακ.
Τέλος και αρχή
Μετά από κάθε πόλεμο
κάποιος πρέπει να βάλει μία τάξη.
Αφού δεν θα τακτοποιηθούν
από μόνα τους τα πράγματα.
[…]
Στο χορτάρι που σκέπασε
τις αιτίες και τις συνέπειες
πρέπει να ξαπλώνει κάποιος
μ’ ένα στάχυ στα δόντια
και να χαζεύει τα σύννεφα.
-Η ζωή εδώ και τώρα της Βισουάβα Σιμπόρσκα σε μετάφραση της Μπεάτα Ζουλκιέβιτς κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη
Σαρλ Μπωντλαίρ (1821 – 1867) – Γαλλία
Το 1857 δημοσίευσε τη συλλογή «Τα άνθη του κακού», ένα έργο που διαβάζεται αδιάκοπα από τον 19ο αιώνα μέχρι και σήμερα. Οι τολμηροί και άσεμνοι στίχοι του ανατέμνουν τον έρωτα, τον θάνατο, την κατάθλιψη, τη μεταμόρφωση, το περιθώριο και το τέλος της αθωότητας. Στον πρόλογο του βιβλίου ο ποιητής έγραφε: «Κάποιοι μου είπαν πως αυτά τα ποιήματα μπορούσαν να κάνουν κακό. Αυτό δεν με χαροποίησε. Άλλοι, καλόψυχοι, μου είπαν ότι μπορούσαν να κάνουν καλό. Κι αυτό δεν με πίκρανε. Ο φόβος των πρώτων κι η ελπίδα των δεύτερων με ξάφνιασαν το ίδιο και ήταν μια ακόμη απόδειξη για μένα ότι αυτός ο αιώνας είχε ξεχάσει όλες τις κλασικές έννοιες που αφορούν τη λογοτεχνία».
-Tα Άνθη του Κακού κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Gutenberg, Μετάφραση: Κεντρωτής, Γιώργος Δ.
Τζέζαρε Παβέζε (1908-1950), Ιταλία
Ποιητής, μυθιστοριογράφος, κριτικός λογοτεχνίας και μεταφραστής, ο οποίος συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα στη χώρα του. Η αυτοκτονία του αποδόθηκε στην ερωτική απογοήτευση από τη διάλυση της σχέσης του με την αμερικανίδα ηθοποιό Κονστάνς Ντόλινγκ, όσο και σε ιδεολογικά και υπαρξιακά αδιέξοδα.
Παράδεισος στις Στέγες
Δεν θα χρειαστεί ν’ αφήσω το κρεβάτι.
Μόνο η αυγή θα μπει στο άδειο δωμάτιο.
Θ’ αρκεί μόνο το παράθυρο για να ντύσει κάθε πράγμα
με μια ήσυχη αναλαμπή, σχεδόν ένα φως
Θ’ αποθέσει μια αδύνατη σκιά πάνω στο ανάσκελα ξαπλωμένο πρόσωπο.
Οι αναμνήσεις θα είναι θρόμβοι σκιάς κρυμμένοι σαν την παλιά θράκα
στο τζάκι. Η ανάμνηση θα είναι φλόγα
που χτες ακόμα σιγόκαιε μέσα στα σβηστά μάτια.
-Παράδεισος στις στέγες (Τσέζαρε Παβέζε, μετάφραση: Γιάννης Η. Παππάς
Πάμπλο Νερούδα (1904,1973), Χιλή
Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες τον θεωρούσε τον σημαντικότερο ποιητή του 20ου αιώνα. Υπέγραψε τα πρώτα του ποιήματα σε ηλικία 16 ετών και ήταν στενός φίλος του Πάμπλο Πικάσο, του Πωλ Ελυάρ, του Λουί Αραγκόν. Έφυγε από τη ζωή στις 23 Σεπτεμβρίου 1973 στο Σαντιάγο, μόλις δώδεκα μέρες μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του Πινοσέτ. Το σπίτι του καταστράφηκε και τα χειρόγραφα του εξαφανίστηκαν. Η δολοφονία του – τελικά αποδόθηκε στο καθεστώς – παρέμενε για δεκαετίες ένα άλυτο μυστήριο.
Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις
Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία κι ενώ μεν απ’ τα πέρατα με ακούς, η φωνή μου εμένα δεν σε φτάνει.
Μου φαίνεται ακόμα ότι τα μάτια μου σε σκεπάζουν πετώντας κι ότι ένα φιλί, μου φαίνεται, στα χείλη σου τη σφραγίδα του βάνει.
Κι όπως τα πράγματα όλα ποτισμένα είναι από την ψυχή μου, έτσι αναδύεσαι κι εσύ μες απ’ τα πράγματα, ποτισμένη απ’ τη δική μου ψυχή.
Του ονείρου πεταλούδα, της ψυχής μου εσύ της μοιάζεις έτσι, σαν όπως μοιάζεις και στη λέξη μελαγχολία, καθώς ηχεί.
-Πάμπλο Νερούντα, «Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις», Μετάφραση: Γιάννης Κεντρωτής
Τζουμάνα Χαντάντ (1970), Λίβανος
Μία δυναμική γυναικεία φωνή. Λιβανέζα συγγραφέας, δημοσιογράφος και ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εχει δημοσιεύσει πέντε ποιητικές συλλογές, είναι υπεύθυνη για το πολιτιστικό τμήμα της εφημερίδας «Αν-Ναχάρ», και εκδίδει το τριµηνιαίο περιοδικό «Τζάσαντ», το πρώτο ερωτικό περιοδικό στον αραβο-µουσουλµανικό κόσµο.
Η επιστροφή της Λίληθ
Εγώ είμαι η Λίληθ, η γυναίκα – δάσος. Δεν γνώρισα την ελπιδοφόρα αναμονή αλλά συνάντησα λιοντάρια και αληθινά κτήνη. Γονιμοποιώ όλα τα εξαρτήματα του σώματός μου για να υφανθεί το παραμύθι. Τρώω το σώμα μου για να αποφύγω την πείνα, πίνω το νερό μου για να μη διψάσω. Οι μπούκλες μου είναι μακριές για το χειμώνα και οι βαλίτσες μου χωρίς πάτο. Τίποτα δεν σβήνει τις επιθυμίες και τίποτα δεν τις ικανοποιεί, και επιστρέφω να γίνω η λιονταρίνα της χαμένης γης.
-Απόδοση: Δημοσθένης Αγραφιώτης
Νοέμια Ντι Σόουζα (1926-2002), Μονζαβίκη
Θεωρείται η «μητέρα» της ποίησης της Μοζαμβίκης και έχει γράψει στίχους για την αντίσταση των Αφρικανών γυναικών και τον αγώνα τους για ανεξαρτησία.
Αυτή είμαι
Αν θέλεις να με γνωρίσεις
έλα και σκύψε απάνω
στην αφρικάνικη ψυχή μου·
στους στεναγμούς των Νέγρων
φορτοεκφορτωτών – στις προκυμαίες –
στους ξέφρενους χορούς των Chopes,
στις εξεγέρσεις των Shanganas,
στην αλλόκοτη μελαγχολία
που αναδύεται από το τραγούδι
όλων των ιθαγενών, μέσα στη νύχτα…
-Η μετάφραση του ποιήματος Αυτή είμαι, είναι του συγγραφέα Αθανασίου Β. Νταουσάνη, από τη συλλογή του Η ποίηση της μαύρης Αφρικής – Εκδόσεις Ροές, 1992.
Άννα Αχμάτοβα (1889 – 1966), Ρωσία
Μεγάλη ρωσίδα ποιήτρια, “μισή μοναχή – μισή πόρνη”, έζησε τα θυελλώδη γεγονότα του 20ού αιώνα που σημάδεψαν τη Ρωσία και αναπόφευκτα την ποίηση της. Οι απαγορεύσεις κυκλοφορίας των έργων της για κάποια διαστήματα, δεν επηρέασαν την ποιητική δημιουργία της, ενώ τα έργα της είχαν μεγάλη απήχηση και στο εξωτερικό.
Οι βδομάδες σαν πουλιά πετάνε
τι συνέβη ποιος θα μου το πει;
Πώς σε κοίταζαν στη φυλακή
οι λευκές οι νύχτες, που καταραμένες να ’ναι,
πώς και τώρα σε ξανακοιτούν
με αετίσιο μάτι φλογερό
και για τον ψηλό σου τον σταυρό
και για θάνατο μιλούν.
-Από τη συλλογή «ΡΕΚΒΙΕΜ», εκδ. ΑΓΡΑ 2011, Μετάφραση Άρης Αλεξάνδρου
Δέκα Έλληνες ποιητές που αξίζουν μία θέση στη βιβλιοθήκη μας:
Κ.Π Καβάφης, Τα Ποιήματα, Δημοσιευμένα και Αδημοσίευτα (Εκδόσεις Gutenberg)
Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη, Επιτάφιος, Ποιήματα (Εκδόσεις Κέδρος)
Οδυσσέας Ελύτης , Το Άξιον Εστί (Εκδόσεις Ίκαρος)
Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα (Εκδόσεις Ίκαρος)
Ανδρέας Εμπειρίκος, Ο Μέγας Ανατολικός (Εκδόσεις Άγρα), Οκτάνα (Εκδόσεις Ίκαρος)
Κώστας Καρυωτάκης, Ποιήματα και Πεζά (Εκδόσεις Εστία)
Άγγελος Σικελιανός, Λυρικός Βίος (Εκδόσεις Ίκαρος)
Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση (Εκδόσεις Κέδρος)
Νίκος Καρούζος, Τα Ποιήματα (Εκδόσεις Ίκαρος)
Νίκος Καββαδίας, Βάρδια (Εκδόσεις Άγρα), Πούσι (Εκδόσεις Άγρα)
