Life

«Παστρικές» και «παξιμαδοκλέφτρες»: Τα παρατσούκλια και η σκληρή αντιμετώπιση στις ιερόδουλες της παλιάς Αθήνας

Του Γιώργου Μαραθιανού

Όλοι έχουμε ακούσει το ρεμπέτικο «Ήσουνα ξυπόλητη». Σε κάποια ταβέρνα, σε κάποιο κουτούκι, σε κάποιο μεζεδοπωλείο όλοι έχουμε τραγουδήσει μερακλωμένοι «ήσουνα, τι ήσουνα, μια παξιμαδοκλέφτρα». Πάνω στο τσακίρ κέφι λοιπόν (και όπως συμβαίνει με πολλά ακόμα παλιά τραγούδια) προσπερνάμε με ελαφρότητα τον σεξιστικό και υποτιμητικό στίχο. Και σίγουρα ελάχιστοι γνωρίζουμε τι σήμαινε πραγματικά «παξιμαδοκλέφτρα».

Αντίστοιχα πόσοι δεν έχουμε δει την ελληνική ταινία «Η δε γυνή να φοβείται τον άνδρα»; Πόσοι δεν έχουμε ανατριχιάσει με το βλοσυρό ύφος της Τασσώς Καββαδία ως στρίγγλας σπιτονοικοκυράς της (προσεχώς) κυρίας Κοκοβίκου; Αλλά και πόσοι καταλαβαίνουμε το μέγεθος της προσβολής που της έκανε (σ’ εκείνο το ιστορικό ξέσπασμα κακίας στη σκάλα) όταν την αποκάλεσε «παστρικιά»;

Αν δεν είσαι λοιπόν κάποιας ηλικίας ή δεν σ’ έχει προβληματίσει το ζήτημα ώστε να μπεις στον κόπο να το ψάξεις, αγνοείς την ακριβή έννοια των παραπάνω χαρακτηρισμών. Στα μάτια σου (ή μάλλον στ’ αυτιά σου) το «παξιμαδοκλέφτρα» ή το «παστρικιά» ίσως δεν μοιάζει και τόσο βαρύ. Κι όμως: Είναι δυο παρατσούκλια, δυο… ρετσινιές που αναφέρονταν στις πόρνες της παλιάς Αθήνας.

Χλευασμός και περιθωριοποίηση…

Γενικά η θέση της γυναίκας στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν υποβαθμισμένη. Θεωρούταν όχι απλά φυσιολογικό, αλλά επιβεβλημένο να μεγαλώνει με αποκλειστικό στόχο να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια και ούτε κατά διάνοια δεν είχε τις ελευθερίες των ανδρών. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν το να εξασκεί κάποια το λεγόμενο αρχαιότερο επάγγελμα του κόσμου θεωρούταν μέγιστο κοινωνικό στίγμα. Και αντίστοιχα ντροπιαστικός ήταν ο τρόπος που αντιμετωπιζόταν…

Στο βιβλίο του Θωμά Σιταρά, «Πόθοι και πάθη στην Παλιά Αθήνα» καταγράφεται με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο η προσέγγιση των συγκεκριμένων γυναικών από την ακραία συντηρητική κοινωνία της εποχής: Ήταν αδιανόητο να κατοικούν σε κεντρικές συνοικίες και έμεναν σε απομακρυσμένα σημεία κοντά στην πλατεία Βάθη ή στα «Παντρεμενάδικα» (σημερινός λόφος Αρδηττού). Αργότερα άρχισαν να συχνάζουν στη Νεάπολη και στο Γκαζοχώρι της Πειραιώς (όπου κοντά υπήρχε και το πρώτο νοσοκομείο για αφροδίσια νοσήματα).

Καταγράφεται, δε, ο υποτιμητικός τρόπος που αντιδρούσαν οι «τίμιες νοικοκυρές» όταν τύχαινε κάποια απ’ αυτές τις γυναίκες να περάσει από τη γειτονιά τους: Σταυροκοπιούνταν, έφτυναν στον κόρφο τους (ή και τις ίδιες), τις μούντζωναν. Και εννοείται ότι έκλειναν πόρτες και παράθυρα για να μην τις δουν τα παιδιά (και κυρίως οι κόρες που ήταν κλεισμένες στο σπίτι περιμένοντας τον γαμπρό).

Μάλιστα ο συγγραφέας παραθέτει και συγκεκριμένα παραδείγματα γυναικών με τέτοια φήμη: Την καλόβολη χήρα Θεώνη, που έμενε σε μια ακατοίκητη περιοχή που λεγόταν και Πινακωτή (κοντά στη σημερινή Λεωφόρο Αλεξάνδρας), με την ψηλή μάντρα του σπιτιού της να εγγυάται στους επισκέπτες πως θα προστατεύονταν από τα αδιάκριτα βλέμματα.

Και την κόρη ενός ξένου διπλωμάτη, που δεχόταν τους δανδήδες της Αθήνας σε κρυφό διαμέρισμα στο κέντρο της Αθήνας και με τη φημολογούμενα ηφαιστειακή ιδιοσυγκρασία της, «παρέδιδε ερωτικά μαθήματα ευρωπαϊκού επιπέδου σε ένα μεγάλο ντιβάνι σκεπασμένο με γούνα».

Περιπτώσεις γυναικών που χαρακτηρίζονταν «παστρικές», «παξιμαδοκλέφτρες»

Οι περιπαικτικοί χαρακτηρισμοί…

Παρουσιάζοντας λοιπόν αυτές τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις γυναικών που χαρακτηρίζονταν «παστρικές», «παξιμαδοκλέφτρες» (ή συντομότερα «παξιμάδες» τα επόμενα χρόνια), η ίδια πηγή επιβεβαιώνει και εξηγεί το πώς προέκυψαν οι συγκεκριμένα παρατσούκλια.

Το μεν πρώτο επειδή οι επαγγελματικές ανάγκες τους επέβαλαν να πλένονται πιο συχνά από τον υπόλοιπο πληθυσμό (ο οποίος πλενόταν μια φορά κάθε 15 μέρες). Και το δεύτερο από μια συνήθεια που φέρονταν να είχαν οι περιπλανώμενες πόρνες: Nα περνούν ανάμεσα από τα τραπεζάκια των καφενείων (θέλοντας να προκαλέσουν ή να αστειευτούν με τον ανδρικό πληθυσμό) και να κλέβουν τα παξιμαδάκια που συνόδευαν τον καφέ.

Όπως καταγράφει πάντως και το βιβλίο, στο ξεκίνημα του 20ου αιώνα μπήκε τουλάχιστον τέλος στο κρυφτούλι με τους οίκους ανοχής. Με τον Νόμο 3032 του 1922 «Περί ασέμνων γυναικών», αναγνωρίστηκαν επίσημα. Και οι κυρίες που ήταν επικεφαλής τους χαρακτηρίστηκαν επαγγελματίες που (ανάλογα με το μέγεθος της πελατείας τους) κατατάχθηκαν κανονικά σε φορολογικές κλάσεις…

Διαβάστε ακόμα: Τροφές που πρέπει να πεταχθούν από το ντουλάπι σας

X