Υπάρχει χώρος για να απλώσει κανείς μία πετσέτα στην άμμο ή να κάτσει σε μία παραλία κάτω από ένα αλμυρίκι χωρίς να χρειαστεί να πληρώσει για το μπάνιο; Δυστυχώς όχι παντού.
Σε πολλά νησιά και σε αρκετές παραλίες της Αττικής η πρόσβαση καθίσταται σχεδόν απαγορευτική και ολόκληρος ο χώρος είναι κατειλημμένος από ομπρελοκαθίσματα που δεν τηρούν τα όρια που ορίζει η νομοθεσία. Το περσινό καλοκαίρι ομάδες πολιτών στα νησιά κινητοποιήθηκαν πολύ δυναμικά με αίτημα την ελεύθερη πρόσβαση στις ακτές. Σε πολλές παραλίες έχουν τοποθετηθεί παράνομα εξέδρες, ξύλα ακόμη και τεράστιες τσιμεντένιες κατασκευές, ενώ οι τιμές για τις ξαπλώστρες σε κάποιες περιπτώσεις είναι απλησίαστες. Το θέμα ανέβηκε στην κορυφή της δημόσιας συζήτησης με αποτέλεσμα να παρθούν φέτος μία σειρά από θεσμικές πρωτοβουλίες για να περιοριστούν οι αυθαιρεσίες.
Οι πρώτες «νίκες» για ελεύθερες ακτές
Η πρώτη επιτυχία καταγράφηκε πέρσι το καλοκαίρι στη Μικρή Σάντα Μαρία της Πάρου, όπου μετά τη διαμαρτυρία τοπικών ομάδων η παραλία έγινε κατά το ήμισυ προσβάσιμη σε λουόμενους όπως προβλέπει ο νόμος. Η ομάδα «Σώστε τις παραλίες της Νάξου» έχει δημοσιεύσει πολλές καταγγελίες και ειδικά για την ακτογραμμή πολλών χιλιομέτρων που περιλαμβάνει την περιοχή του Αγίου Προκοπίου, του Μάραγκα, της Πλάκας και του Ορκού. Οι πολίτες είχαν καταγγείλει την περσινή χρονιά ότι υπήρξαν περιπτώσεις όπου “ίσιωσαν” τους φυσικούς αμμολόφους για να κερδίσουν έξτρα χώρο για ξαπλώστρες, ενώ αφαιρέθηκαν κομμάτια βράχου με μπουλντόζες για να είναι πιο αμμώδης η πρόσβαση για τους λουόμενους. Το φετινό καλοκαίρι μεγάλη δημοσιότητα πήρε η πρακτική που ακολούθησε ένα beach bar της Ρόδου το οποίο είχε τοποθετήσει ξαπλώστρες μέσα στη θάλασσα (!) με αποτέλεσμα να αναδειχθεί έντονα αυτή η υπόθεση και να επιβληθούν κυρώσεις στην επιχείρηση.
Τι προβλέπει η νομοθεσία;
Στις 4 Μαρτίου 2024 με ένα βίντεο στο Tik Tok ο πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε την ψήφιση ενός νέου νόμου «για να μπει τάξη στις παραλίες». Ο νόμος 5092/2024 καθιέρωσε μεταξύ άλλων την ηλεκτρονική διαδικασία για τη δημοπράτηση των παραλιών και όρισε αιγιαλούς υψηλής προστασίας στους οποίους απαγορεύτηκαν κάθε είδους εμπορευματικές παρεμβάσεις (οι «απάτητες» παραλίες).
Η νομοθεσία προβλέπει ότι πρέπει να παραμένει ελεύθερο τουλάχιστον το 50% της έκτασης της παραλίας και τα ομπρελοκαθίσματα να τοποθετούνται μόνο στο 60% της παραχωρούμενης έκτασης και σε απόσταση τεσσάρων μέτρων από τη θάλασσα. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών το συγκεκριμένο πλαίσιο επιχείρησε να «θεσπίσει αυστηρότερους κανόνες στη διαχείριση των παραλιών, ώστε να διασφαλίζεται η ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών, να αξιοποιήσει τις νέες τεχνολογίες και να επιβάλει αυστηρότερες ποινές για όσους αυθαιρετούν και παραβιάζουν τους κανόνες διαχείρισης των παραλιών».
Περιβαλλοντικές οργανώσεις, τοπικοί φορείς και ομάδες πολιτών πάντως έχουν ασκήσει κριτική στον πυρήνα του νομοσχεδίου. Σε κοινή τους ανακοίνωση, 8 περιβαλλοντικές οργανώσεις, μεταξύ των οποίων η Greenpeace και η WWF Greece, είχαν επισημάνει τα προβληματικά σημεία του νόμου αναδεικνύοντας κυρίως την κατάργηση του ελάχιστου πλάτους των 30 μέτρων της ζώνης παραλίας που προβλεπόταν υπό το προηγούμενο νομικό καθεστώς. Διαπίστωσαν επίσης ότι στην Ελλάδα δεν εφαρμόζεται το Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών της Μεσογείου (ΟΔΠΖ), γνωστό ως Πρωτόκολλο της Βαρκελώνης. Ένα άλλο σημείο που επισημάνθηκε είναι ότι ο νόμος προβλέπει τη διαχείριση της επιχειρηματικής δράσης στις παραλίες απευθείας από το υπουργείο Οικονομικών μέσω της ΕΤΑΔ αλλά και το ότι πλέον επιτρέπεται η παραχώρηση των «μικρών αιγιαλών» (παραλίες με συνολικό μήκος και πλάτος μικρότερο των 4 μέτρων) σε ξενοδοχειακά καταλύματα.
Τι προσφέρει η εφαρμογή MyCoast;
Μέσω της συγκεκριμένης εφαρμογής οι πολίτες μπορούν να ελέγχουν αν στις παραλίες στις οποίες βρίσκονται τηρείται η νομιμότητα των όρων παραχώρησης και να υποβάλλουν σχετική καταγγελία σε περιπτώσεις υπέρβασης των παραχωρήσεων ή αυθαίρετης καταπάτησης του χώρου. Σε επόμενη φάση με την ενσωμάτωση εργαλείου Τεχνητής Νοημοσύνης θα πραγματοποιούνται αυτόματοι έλεγχοι από τα πληροφοριακά συστήματα.
Στην πλατφόρμα καταγγελιών -σύμφωνα με στοιχεία που έχει δώσει το υπουργείο Οικονομικών – έχουν πραγματοποιηθεί περίπου 9.000 καταγγελίες για παραβάσεις στις παραλίες. Από το σύνολο των καταγγελιών οι κύριες αιτίες είναι η αυθαίρετη κατάληψη έκτασης, η παρακώλυση ελεύθερης πρόσβασης και η αλλοίωση μορφολογίας της ακτής. Οι περιοχές στις οποίες έχουν πραγματοποιηθεί οι περισσότερες καταγγελίες μέχρις στιγμής είναι η Χαλκιδική, η Πρέβεζα, η Ανατολική Αττική, τα Δωδεκάνησα και οι Κυκλάδες.
Παρά τις χιλιάδες καταγγελίες πάντως ένα κρίσιμο ερώτημα είναι αν υπάρχουν τα απαραίτητα ελεγκτικά κλιμάκια για να διαπιστωθούν όλες αυτές οι αυθαιρεσίες που καταγράφονται και αν τελικά θα υπάρξουν κυρώσεις για να περιοριστούν οι αυθαιρεσίες.
Ελεύθερες παραλίες και στην Ιταλία
Αντίστοιχες διαμαρτυρίες πάντως διοργανώνονται φέτος και στην Ιταλία. Οι ακτιβιστές της ομάδας Mare Libero (Ελεύθερες Θάλασσες) έχουν κατακλύσει της παραλίες της Νάπολης όπως την περιοχή Ποσίλιπο με την εκπληκτική θέα, αλλά και το Φόρτε ντέι Μάρμι, ένα κοσμοπολίτικο και «ινσταγραμικό» θέρετρο στην Τοσκάνη.
Σύμφωνα με στοιχεία της περιβαλλοντικής ένωσης Legambiente, ο αριθμός των ιδιωτικών παραλιών έχει διπλασιαστεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες σε 12.166. Ρεπορτάζ στην εφημερίδα Guardian αναφέρει ότι η ακτογραμμή της Ιταλίας αποτελεί δημόσια περιουσία, όμως η διαχείριση των περισσότερων παραλιών γίνεται μέσω παραχωρήσεων σε ιδιώτες. Συνολικά εκτιμάται ότι λιγότερες από τις μισές παραλίες της χώρας είναι ελεύθερα προσβάσιμες, ενώ η τιμή για δύο ξαπλώστρες και μια ομπρέλα κυμαίνεται κατά μέσο όρο στα 20-30 ευρώ, ενώ σε πολυτελή θέρετρα μπορεί να φτάσει ακόμη και τα 75 ευρώ.
