Κείμενο/φωτογραφίες: Δημήτρης Καλαντζής
Έχουν πει την Κούβα «χρονομηχανή» που σε γυρνά στις δεκαετίες του ’50 και του ’60, χώρα της ρούμπας, των πούρων, των κάντιλακ και του ερωτισμού, κομμουνιστικό παράδεισο ή κόλαση (ανάλογα με την ιδεολογική τοποθέτηση), νησί της φτώχειας και του «δελτίου τροφίμων» αλλά και της αφθονίας για τους πλούσιους τουρίστες. Η Κούβα του 2024 είναι όλα αυτά μαζί, αλλά περισσότερο είναι ένας συναρπαστικός ταξιδιωτικός προορισμός που σε γεμίζει διαφορετικές εικόνες, ρυθμούς και γνώσεις για μια άλλη αντίληψη ζωής.
Οι άνθρωποι
Το πρώτο που σε κερδίζει στην Κούβα είναι οι άνθρωποι. Η ανάμειξη καταγωγών, χρωμάτων και χαρακτηριστικών έχει δημιουργήσει πανέμορφους ανθρώπους, ζεστούς και ευγενικούς που χαμογελούν, απολαμβάνουν όσα έχουν και ονειρεύονται όσα θέλουν να κάνουν στη ζωή τους. Κάθε απόγευμα οι νέοι και οι νέες της Αβάνας πλημμυρίζουν τον τεράστιο παραλιακό δρόμο, τη Μέλικον, και παίζουν, χορεύουν, ψαρεύουν ή απολαμβάνουν τον έρωτά τους. Όταν τα κύματα του Ατλαντικού σπάνε στην προβλήματα, αρχίζει η χαρά για τα μικρότερα παιδιά. To παιχνίδι ξεκινά με το ποιο θα αποφύγει τα κύματα και καταλήγει στο ποιο θα βραχεί περισσότερο. Τα μεγαλύτερα παιδιά, μέλη των «ακαδημιών χορού» της πόλης, κάνουν πρόβες στην παραλία με απίθανες κινήσεις, αφήνοντας τους ρυθμούς να κυριεύσουν τα σώματά τους. Όχι ως «τουριστική ατραξιόν», αλλά ως έκφραση της ενέργειας και της ζωντανής παράδοσης του τόπου τους. Είναι ο τρόπος ζωής τους.
Το φυσικό τοπίο
Λένε ότι όλοι οι άνθρωποι ζούμε κάτω από τον ίδιο ουρανό αλλά δεν είναι αλήθεια. Ο ουρανός της Κούβας έχει άλλα χρώματα, άλλες νεφώσεις και άλλο φως. Βρισκόμαστε στην Καραϊβική, στον Ατλαντικό Ωκεανό. Εκεί που κάνει πάντα ζέστη αλλά ποτέ δεν είσαι σίγουρος ότι τα σύννεφα που περνάνε σε διαφορετικά επίπεδα του ουρανού θα οδηγήσουν σε βροχή. Τον ελληνικό χειμώνα, η Κούβα περνά την «ξηρή περίοδο» που σημαίνει ότι έχει ζέστη (20-30 βαθμούς) χωρίς πολλές βροχές. Στο δικό μας καλοκαίρι, ο καιρός της Κούβας είναι τελείως απρόβλεπτος γι αυτό και τα ξενοδοχεία διαθέτουν πάντα ομπρέλες στους φιλοξενούμενούς τους. Το κλίμα χαρίζει στο νησί μια εκπληκτική βλάστηση. Τα «εξωτικά φυτά» που παίρνουμε εμείς για τους εσωτερικούς χώρους μας, στην Κούβα βρίσκονται σε κάθε πάρκο και πρασιά. Το έδαφος δείχνει να… πετάς κουκούτσι και να γίνεται δέντρο. Το νησί είναι γεμάτο φοίνικες και κοκο-δεντρα σε ατελείωτες παραλλαγές. Δάση ολόκληρα, ζούγκλες με εξωτική φύση. Στην Κούβα διαπιστώνεις ότι οι φωτογραφίες με τις ατελείωτες γαλαζοπράσινες παραλίες με διαφορετικές αποχρώσεις άμμου δεν είναι αποτέλεσμα του A.I. Είναι πραγματικές και σε καλούν με τα ζεστά και ρηχά νερά τους να τις απολαύσεις. Στα κοντινά νησάκια θα βρεις ακόμα πιο «παρθένες» παραλίες γεμάτες με κοχυλάκια και τους κοκοφοίνικες να βρίσκονται μέχρι το κύμα. Και είναι τόσο μεγάλες οι παραλίες, που αν το θέλεις, μπορείς να βρεθείς εσύ και ο ωκεανός. Χωρίς ξαπλώστρες, μπιτσόμπαρα και τουριστική φασαρία. Εσύ και ο ωκεανός. Μόνοι στη γη.
Ο τουρισμός
Η Κούβα ζει από τα ζαχαροκάλαμα και τον τουρισμό. Αποκομμένη από τις περισσότερες χώρες του κόσμου λόγω του αμερικανικού εμπάργκο, δεν έχει αναπτύξει βιομηχανία και υποδομές. Διαθέτει όμως τόση φυσική ομορφιά και ιδιαίτερο «χρώμα» που γίνεται ιδανικός τουριστικός προορισμός για ένα πλήθος απαιτήσεων. Στην Αβάνα και τις άλλες τουριστικές πόλεις, έχουν αναπτυχθεί υπερ-πολυτελή ξενοδοχεία με όλες τις «δυτικές» παροχές και ανέσεις. Παράλληλα όμως η Κούβα έχει αναπτύξει το δικό της σύστημα Air BNB και μπορούν οι επισκέπτες να ζήσουν για μερικές μέρες μαζί με μια κουβανέζικη οικογένεια, να φάνε το φαγητό της, να μάθουν τις ιστορίες της και να καταλάβουν τη σκέψη της. Να ζήσουν δηλαδή πραγματικά διαφορετικά. Οι χώροι που είναι διαθέσιμοι ξεκινούν από δωμάτια σε παλαιά αποικιοκρατικά αρχοντικά και φτάνουν σε φτωχικά σπιτάκια στην επαρχία. Οι Καναδοί επισκέπτες προτιμούν αυτόν τον τρόπο γνωριμίας με την Κούβα, ενώ οι Ρώσοι, όπως θα φαντάζεστε, επιλέγουν χλιδή και πολυτέλεια. Οι Έλληνες είμαστε συνήθως στη μέση, γι αυτό και μάς συμπαθούν στο νησί – κι ας τούς τυραννάμε με τα παζάρια μας για κάθε μικρο-αγορά. Το πιο σημαντικό όμως για τον επισκέπτη του νησιού είναι ότι δεν νιώθει «πακτωμένος», δεν νοιώθει στριμωγμένος από ορδές άλλων τουριστών που πρέπει να πάνε σε συγκεκριμένα σημεία και να βγάλουν φωτογραφίες που να δείχνουν ότι «να, πήγα στην Κούβα». Όλη η Αβάνα είναι ένα φυσικό ντεκόρ για μοναδικές φωτογραφίες. Απίθανα σπίτια, διαφορετικοί ρυθμοί, έντονα χρώματα, γελαστοί άνθρωποι, υπέροχες μουσικές. Κι αν δεν πας στο μπαρ που έπινε μοχίτο ο Χέμινγουει, δεν τρέχει κάτι. Μπορεί να βρεις έναν ακόμα πιο αυθεντικό χώρο στο επόμενο τετράγωνο και να απολαύσεις καλύτερο ποτάκι. Η χαμηλή παραβατικότητα επιτρέπει ατελείωτο περπάτημα, «χάσιμο» στους δρόμους και επικοινωνία με τους ντόπιους – δεν υπήρξε ούτε ένα άτομο που να αρνήθηκε να μιλήσει ή να φωτογραφηθεί.
Η διασκέδαση
Βρίσκεσαι στη χώρα του ρυθμού. Οι άνθρωποι γεννιούνται με τον χορό μέσα τους. Και γεννιούνται και με μία ακατανόητη – τουλάχιστον για εμάς τους Έλληνες – υπομονή. Δεν βιάζονται στην Κούβα. Έχουν άλλη αίσθηση του χρόνου. Ο δάσκαλος του χορού θα δείξει στην τουρίστρια εκατό φορές τις κινήσεις του ρυθμού, κι ας έχει δυο… αριστερά πόδια εκείνη. Θα κάνει υπομονή. Και θα περιμένει. Οι ρυθμοί της ζωής είναι βραδύτεροι από της μουσικής. Διασκέδαση μπορεί να είναι μια μεγάλη βόλτα στην παραλία. Μερικές ώρες μπροστά στον Ωκεανό. Να είσαι με την οικογένειά σου και να ψαρεύετε. Να είσαι με το κορίτσι ή το αγόρι σου αγκαλιασμένοι στο πεζούλι… Κανείς δεν θα σε ενοχλήσει. Η διασκέδαση δεν επιβάλλεται από κάποια μόδα.
Τι απέγινε η επανάσταση;
Η παλαιά γενιά της επανάστασης του 1959 έχει αποσυρθεί από τις κυβερνητικές θέσεις, ενώ σε επίπεδο συμβόλων μόνο η μορφή του Τσε Γκεβάρα στέκει κραταιά και απολαμβάνει τον απόλυτο σεβασμό των σημερινών Κουβανών. Το μνημείο και το μουσείο για τον εμβληματικό επαναστάτη διατηρείται σε άριστη κατάσταση στη Σάντα Κλάρα, με τιμητικό άγημα, φροντίδα και τάξη, ενώ η εμπορευματοποίηση της εικόνας του Τσε είναι περιορισμένη σε σχέση με την εμπορευματοποίηση στη Δύση και την Ελλάδα. Στη Σάντα Κλάρα μπορεί ο επισκέπτης να δει ακόμα τα βαγόνια που ανατίναξαν οι επαναστάτες για να σταματήσουν τον ανεφοδιασμό του Μπατίστα, το κομβικό γεγονός που καθόρισε την επικράτηση της επανάστασης. Η κομμουνιστική διακυβέρνηση της Κούβας για παραπάνω από 60 χρόνια δεν κατάφερε να δώσει κάποια ιδιαίτερη αισθητική στο νησί. Η διεθνής απομόνωση και οι προβληματικές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση φανερώνουν ότι δεν υπήρξαν ποτέ χρήματα για μεγάλα δημόσια έργα και προγράμματα στέγασης. Οι εργατικές πολυκατοικίες είναι περιορισμένες και όχι σε καλή κατάσταση, δεν υπάρχει δίκτυο ύδρευσης σε μεγάλες περιοχές της χώρας, η καθαριότητα στους δημόσιους χώρους δεν δείχνει να απασχολεί ιδιαίτερα την κοινωνία αλλά, από την άλλη μεριά, υπάρχουν πολλοί δημόσιοι χώροι, όμορφα και περιποιημένα πάρκα και αρκετά γήπεδα για μπέιζμπολ (το εθνικό τους σπόρ). Η γενική εικόνα της Κούβας του 2024 είναι ότι επιχειρείται η αναπαλαίωση των αποικιακών υποδομών, τα σπίτια και τα κτήρια που υπήρχαν επί Μπατίστα, ώστε σε συνδυασμό με τις νέες επενδύσεις (κυρίως Ισπανικών συμφερόντων) σε πολυτελή ξενοδοχεία να ενισχύσουν τον τουριστικό χαρακτήρα του τόπου και τα αντίστοιχα τουριστικά δημόσια έσοδα.
Οικονομία
Η Κούβα είναι μία πολύ φτωχή χώρα λόγω της απομόνωσης και του εμπάργκο – πιθανότατα και της κακοδιοίκησης. Το τοπικό νόμισμα είναι άνευ αντικρίσματος γι αυτό παντού ζητούν δολάρια ή ευρώ (είναι ακριβώς ίδιας αξίας για εκείνους). Οι άνθρωποι που εργάζονται στον τουρισμό είναι κάποιες φορές «κακομαθημένοι» – ζητούν για μια μικρή βόλτα με τα αυτοκίνητα αντίκες μίνιμουμ 10 ευρώ και με πολλά (ελληνικά) παζάρια το κατεβάζουν στα 8, για ένα μικρό μπουκάλι νερό μπορεί να ζητήσουν 2,5 ευρώ (θα βρεις αλλού φτηνότερα), οι κυρίες στις δημόσιες τουαλέτες μπορεί να μη σου πουν «ευχαριστώ» εάν αφήσεις μικρό φιλοδώρημα, αλλά όλα αυτά μοιάζουν κάπως «παιδικά» και «χαριτωμένα» μπροστά στον αρπακτικό τρόπο που αντιμετωπίζουν τους τουρίστες χώρες όπως η δική μας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στην Κούβα θα περάσεις φθηνότερα και «πλουσιότερα» τις διακοπές σου σε σχέση με ένα ελληνικό νησί.
Η γεύση της Κούβας
Η γεύση της Κούβας είναι εξωτική. Ένα ταξίδι που πρέπει να κάνεις διαβασμένος. Να γνωρίζεις την παλαιά και σύγχρονη ιστορία του τόπου. Να ξέρεις ότι θα προσγειωθείς σε ένα αεροδρόμιο που μοιάζει με το Ελληνικό του ’80. Να έχεις το νου σου ότι θα πληρώσεις ακριβότερα τα «δυτικά» προϊόντα. Να μη βιάζεσαι στο σέρβις. Να μην έχεις υπερβολικές απαιτήσεις. Να μπεις κάπως στους τοπικούς ρυθμούς που θα σε αποζημιώσουν με το παραπάνω. Η Αβάνα είναι μία από τις πιο γοητευτικές πόλεις του κόσμου. «Λάγνα – πόρνη», την έλεγαν επί Μπατίστα. Ίσως στα σχέδια είναι να ξαναγίνει τέτοια. Προς το παρόν την απολαμβάνεις χωρίς φόβο με τον λιγοστό φωτισμό της, το μαγικό μέτωπο στην παραλία, τα αρχιτεκτονήματα των περασμένων αιώνων, τη σκόνη του χρόνου, την πανέμορφη ράμπλα με τους καλλιτέχνες, την αραιή κίνηση στους δρόμους, τα τουριστικά αυτοκίνητα αντίκες, τη φιλική ατμόσφαιρα και την απλότητα στις παρέες των ανθρώπων. Ταξιδεύοντας στο υπόλοιπο νησί, σε συναρπάζει η φύση. Τα δάση με τους κοκοφοίνικες, οι μπανανιές, οι καλλιέργειες ζαχαροκάλαμου, ρυζιού και καπνού για τα πούρα. Αυτό το πλούσιο και ζωηρό πράσινο. Οι απέραντες παραλίες. Οι σχηματισμοί των βουνών. Όλα είναι διαφορετικά στην Κούβα και δεν είναι ότι βρίσκεσαι σε διακοπές και έχεις καλή διάθεση… Είναι, νομίζω, ότι έχεις μία περίεργη αίσθηση ότι μπήκες στην «χρονομηχανή» που λέγαμε στην αρχή, και μεταφέρθηκες στον κόσμο, όπως ήταν πριν από δεκαετίες – κι ας μην τον είχες ζήσει ποτέ. Με ελάχιστες παρεμβάσεις στη φύση. Χωρίς εργοστάσια και βιομηχανικές μονάδες. Με τα χωράφια να οργώνονται με τα βόδια. Πουθενά εντατικές καλλιέργειες και κτηνοτροφία με αυτοματοποιημένα συστήματα. Πουθενά γράφιτι, πουθενά φασαρία και νεύρα, πουθενά άγχος. Όλα είναι απλά στην Κούβα. Τουλάχιστον για τους επισκέπτες. Ένα ταξίδι που αφήνει γεύση πολύχρωμη με μια βεντάλια εντάσεων για ουρανίσκους που αναζητούν το μοναδικό.
*Διαβάστε ακόμη: Η “Νίκη Της Ξάνθης” είναι ένα από τα ομορφότερα πράγματα που θα δείτε στην ακριτική πόλη
