Οι ζωγραφιές των παιδιών μπορούν να μας πουν τόσα πολλά για τους φόβους, τις χαρές, τα όνειρα, τις ελπίδες και τους εφιάλτες τους και παράλληλα μας δίνουν μια πολύτιμη εικόνα της προσωπικότητάς τους. Ας μάθουμε λοιπόν πώς να αποκωδικοποιούμε τα έργα τους, ώστε να τα γνωρίσουμε καλύτερα.

Τα παιδιά ξεκινούν τη διαδικασία ζωγραφικής από τη στιγμή που είναι αρκετά μεγάλα ώστε να κρατούν ένα μολύβι ή και να το τοποθετούν πάνω σε χαρτί. Για τα μικρά παιδιά το σχέδιο αντιπροσωπεύει μια φυσική δραστηριότητα, συνήθως με πολλή απόλαυση. Ζωγραφίζουν για να εκφράσουν συναισθήματα, γιατί δεν ξέρουν πώς να το κάνουν με λέξεις, ενώ μας δίνουν και μια εικόνα για τις σχέσεις τους με τον κόσμο και με άλλα πράγματα.

Το σχέδιο είναι μια διέξοδος επικοινωνίας και τα έργα τέχνης των παιδιών αντιπροσωπεύουν μια άποψη της προσωπικότητάς τους. Οι παιδικές ζωγραφιές είναι μοναδικές και μπορούν να μας δώσουν ακριβείς πληροφορίες για τους μικρούς μας καλλιτέχνες.

Κάθε γονιός ελπίζει να βρει κάποιο νόημα στις ζωγραφιές του παιδιού του. Μερικές φορές πρόκειται απλώς για σχέδια, χωρίς τίποτα περισσότερο από ένα διασκεδαστικό παιχνίδι που εμφανίζεται στη σελίδα, ενώ κάποιες άλλες φορές, η ερμηνεία των ζωγραφιών των παιδιών μάς οδηγεί σε ένα υπόβαθρο για αυτό που σκέφτονται και αισθάνονται.

Δε χρειάζεται να «διαβάζουμε» πολύ μια ζωγραφιά. Αντιθέτως, επιτρέπουμε κι ενθαρρύνουμε το παιδί να μας πει τι σημαίνει για εκείνο το σχέδιο που έχει δημιουργήσει. Με ερωτήσεις του τύπου «τι κάνουν τα άτομα στη ζωγραφική», μπορεί να βοηθήσουμε το παιδί να αποκαλύψει πράγματα που ενδεχομένως δε θα «βλέπαμε» ποτέ από μόνοι μας.

Στάδια Ζωγραφικής

Υπάρχουν τρία στάδια στη ζωγραφική των παιδιών: το σκαρίφημα, το προ-σχηματικό και το σχηματικό στάδιο.

1. Σκαρίφημα (2-4 ετών)

Σε αυτό το στάδιο, δεν υπάρχει ρεαλισμός στις εικόνες και είναι ως επί το πλείστον απλώς σημάδια σε μια σελίδα. Μπορεί να φαίνεται ότι δεν υπάρχει τίποτα εκεί, αλλά μερικές φορές τα παιδιά δημιουργούν κάτι που ονομάζεται «τυχαίος ρεαλισμός». Αυτό σημαίνει ότι όταν τελειώσουν οι μουντζούρες, ίσως να μπορούμε να δούμε ορισμένα σχήματα που μοιάζουν π.χ. με αυτοκίνητο ή σπίτι.

2. Προ-Σχηματική (4-7 ετών)

Σε αυτό το στάδιο, τα παιδιά προσπαθούν να δημιουργήσουν πράγματα που βλέπουν με τα μάτια τους. Μπορεί να ζωγραφίσουν τα πιο απλά, όπως πρόσωπα, φιγούρες με ραβδιά, αυτοκίνητα, φορτηγά, δέντρα και σπίτια. Συνήθως δεν υπάρχουν ρεαλιστικές λεπτομέρειες σε αυτά τα σχέδια. Στο τέλος της ζωγραφικής, αρχίζουν να προσθέτουν ορισμένα στοιχεία που ξεχωρίζουν τις ιδέες τους, όπως λουλούδια μπροστά από ένα σπίτι ή ρούχα στις φιγούρες των ραβδιών.

3. Σχηματικό (7+ έτη)

Σε αυτό το στάδιο υπάρχουν κάποιες ενδείξεις σχήματος. Για παράδειγμα, μια ζωγραφιά θάλασσας μπορεί να περιλαμβάνει γλάρους, αστερίες, μια μπάλα παραλίας, άτομα που φορούν μαγιό κ.λπ. Λέξεις και σύμβολα μπορούν να προστεθούν για να δώσουν περαιτέρω μηνύματα επεξήγησης του σχεδίου. Τα σχέδια των ανθρώπων θα έχουν περισσότερες λεπτομέρειες, συμπεριλαμβανομένων ακόμα και π.χ. φακίδων ή γυαλιών. Υπάρχει περισσότερο βάθος και ρεαλισμός.

Προτιμήσεις και χρώματα ανά φύλο

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχουν κάποιες διαφορές μεταξύ του πώς και του τι ζωγραφίζουν τα κορίτσια και τα αγόρια. Τα κορίτσια συνήθως σχεδιάζουν στρογγυλεμένα σχήματα, όπως λουλούδια, καρδιές, ενώ οι γωνίες, τα κουτιά και οι πιο ευθείες γραμμές είναι χαρακτηριστικά των αγοριών, μαζί με αυτοκίνητα, λεωφορεία κ.λπ. Υπάρχει επίσης μια τάση στα παιδιά να προτιμούν να σχεδιάζουν φιγούρες του δικού τους φύλου.

Επιπλέον, ορισμένοι παιδοψυχολόγοι – ερευνητές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα κορίτσια τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερα χρώματα ανά σχέδιο από τα αγόρια, με προτίμηση στα πιο ζεστά (όπως το ροζ) και ότι τα αγόρια δείχνουν προτίμηση στα πιο ψυχρά χρώματα (π.χ. το μπλε).

Η επιλογή του χρώματος προφανώς μπορεί να είναι σημαντική:

• Το μαύρο και το μωβ υποδηλώνουν κυριαρχία και χρησιμοποιούνται συνήθως από ένα παιδί που είναι σχετικά απαιτητικό.
• Το μπλε είναι δημοφιλές στα παιδιά που έχουν φροντίδα και απολαμβάνουν την παρέα.
• Το κόκκινο είναι το χρώμα του ενθουσιασμού, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ειδικά από τα παιδιά που δε θέλουν να χάνουν τίποτα και είναι ένα από τα πιο δημοφιλή χρώματα σε αυτές τις ηλικίες.
• Το ροζ δείχνει ανάγκη για αγάπη και εκτίμηση και το προτιμούν τα κορίτσια
• Το πράσινο είναι το χρώμα όσων τους αρέσει να είναι διαφορετικά, τους αρέσει το διάστημα και είναι καλλιτεχνικές φύσεις και έξυπνα.
• Το κίτρινο δείχνει επίσης ευφυΐα και αγάπη για την ηλιόλουστη φύση.

Θέση του σχεδίου στη σελίδα

• Όσον αφορά την τοποθέτηση στη σελίδα, προφανώς η αριστερή πλευρά της σελίδας συνδέεται παραδοσιακά με το παρελθόν και με τη φροντίδα. Συνδέεται επίσης με τις μητέρες.
• Η δεξιά πλευρά σχετίζεται με ένα ενδιαφέρον για το μέλλον και την ανάγκη για επικοινωνία. Αυτή η πλευρά συνδέεται με τους πατέρες.
• Ένα παιδί που τοποθετεί ένα ευμεγέθες σχέδιο σε περίοπτη θέση στη σελίδα θεωρείται ότι είναι καλά ισορροπημένο και ασφαλές.
• Μικρές φιγούρες που σχεδιάζονται στην κάτω άκρη του χαρτιού ή κοντά σε μια γωνία, εκφράζουν αισθήματα ανεπάρκειας ή ανασφάλεια.

Ποια συναισθήματα αποκαλύπτουν τα σχέδιά τους;

Πολλά συναισθήματα μπορούν να αποκαλυφθούν από τις ζωγραφιές του παιδιού μας, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να παρασυρόμαστε από αυτό που βλέπουμε, τουλάχιστον όχι μέχρι το παιδί να βρει τον χρόνο και τον τρόπο να μας το εξηγήσει. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα σημεία που σύμφωνα με τους ειδικούς, μπορεί να δείχνουν αυτό που πραγματικά αισθάνεται ένα παιδί.

Λεπτομερείς, προσεκτικές ζωγραφιές μπορεί να αποκαλύψουν ένα παιδί που νιώθει την ανάγκη να προσπαθήσει πολύ σκληρά. Τα έντονα στοιχεία, ειδικά αν είναι κοντά μεταξύ τους, μπορεί να είναι σημάδι άγχους, δυνατών συναισθημάτων, αποφασιστικότητας ή θυμού, ενώ τα πιο απαλά στοιχεία υποδηλώνουν μια πιο ήπια φύση.

Η ποιότητα της γραμμής μπορεί επίσης να είναι σημαντική: μια φιγούρα ζωγραφισμένη με ελαφριές, ταλαντευόμενες, σπασμένες γραμμές, αποκαλύπτει ένα διστακτικό, ανασφαλές παιδί που φαίνεται να σκέφτεται καθώς προχωρά. Αντίθετα, η τολμηρή, συνεχής, ελεύθερα τραβηγμένη γραμμή εκφράζει αυτοπεποίθηση και αίσθημα ασφάλειας.

Κατά τη σχεδίαση, το μέγεθος των σχημάτων θεωρείται ότι είναι σημαντικά: οι πιο σημαντικές ή οι κυρίαρχες φιγούρες σχεδιάζονται μεγαλύτερες.

Η απουσία χεριών μερικές φορές ερμηνεύεται ως ένδειξη δειλίας, σημάδι μη επιθετικών παιδιών, ενώ η υπερβολή του μεγέθους των χεριών θεωρείται ως σύμβολο επιθετικών τάσεων εάν η φιγούρα είναι αυτοπροσωπογραφία. Ομοίως, τα μικροσκοπικά πόδια θεωρούνται ως σημάδι ανασφάλειας, που υποδεικνύεται σχεδιαστικά ως μια «ασταθής βάση».

• Παρορμητικό παιδί: Μεγάλες φιγούρες, χωρίς λαιμό και ασυμμετρία των άκρων.
• Ανήσυχο παιδί: Σύννεφα, βροχή, πουλιά που πετούν, κανένα βλέμμα στις φιγούρες.
• Ντροπαλό παιδί: Κοντές φιγούρες, χωρίς μύτη ή στόμα, μικροσκοπικές φιγούρες και χέρια κοντά στο σώμα.
• Θυμωμένο παιδί: Μεγάλα χέρια και δόντια, μακριά χέρια, σταυρωμένα μάτια.
• Ανασφαλές παιδί: Τερατώδεις, λοξές φιγούρες, μικροσκοπικά κεφάλια, χωρίς χέρια.

Πώς να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να ζωγραφίζουν  

Η εκμάθηση της ερμηνείας και της αποκωδικοποίησης των ζωγραφιών των παιδιών μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη για τους γονείς. Πέρα από αυτό όμως και για τη δική τους ελευθερία στην έκφραση, προσπαθούμε να τα ενθαρρύνετε προς αυτή τη δημιουργική δραστηριότητα.

Οι καλλιτεχνικές εμπειρίες βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν ανεξαρτησία εντός ορίων και τους δίνουν την ευκαιρία να αναπαραστήσουν τις ιδέες τους σε χαρτί ή σε άλλες μορφές. Το πιο σημαντικό, η δημιουργική έκφραση επιτρέπει στα παιδιά να αξιοποιήσουν τη μαγεία της δικής τους φαντασίας, αυτό δηλαδή που σημαίνει να είσαι παιδί.

Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε για να ενθαρρύνουμε το παιδί μας να ζωγραφίζει περισσότερο:

Εντάσσουμε τη ζωγραφική στον χρόνο του παιχνιδιού, ώστε να αποτελεί σημαντικό και αναπόσπαστο μέρος του.

Παρέχουμε στο παιδί διάφορα εργαλεία σχεδίασης και ζωγραφικής, όπως ξυλομπογιές, μολύβια και μαρκαδόρους που το χρώμα τους  πλένεται και φεύγει. Κόβουμε χάρτινες σακούλες και τις μετατρέπουμε σε χαρτί ζωγραφικής. Μερικές φορές βοηθά τα μικρά παιδιά το να κολλάμε με σελοτέιπ ή μπλου τακ το χαρτί στο τραπέζι για να μην φεύγει από τη θέση του, ενώ εκείνα σχεδιάζουν πάνω σε αυτό.

Δεν χρειάζονται οδηγίες. Αφήνουμε το παιδί να πειραματιστεί, να εξερευνήσει και να εκφράσει τη δημιουργικότητά του με τον δικό του τρόπο. Αυτό το ανεξάρτητο παιδί πρέπει να νιώθει σίγουρο, ικανό και έξυπνο.

Παρατηρούμε τη διαδικασία, όχι μόνο το αποτέλεσμα. Συμμετέχουμε σε αυτήν, αντί να επαινούνε απλώς την επιτυχία του παιδιού. Το βοηθάμε να σχεδιάσει πιο περίπλοκα πράγματα ή επιλέγουμε μαζί τα κατάλληλα χρώματα για ένα σχέδιο.

Χρησιμοποιούμε την τέχνη της ζωγραφικής για να βοηθήσουμε το παιδί να εκφράσει έντονα συναισθήματα. Εάν το παιδί νιώθει θυμό, το βοηθάμε να τον εκφράσει. σχεδιάζοντας μια πολύ θυμωμένη εικόνα.

Αναδεικνύουμε την τέχνη και τη γραφή του παιδιού. Έτσι γνωρίζει ότι η εργασία του/της εκτιμάται και είναι σημαντική.