Μια ανάλαφρη, σαν μελτέμι του Αυγούστου, κουβεντούλα, καταμεσής του καύσωνα, με τον εξαιρετικό κωμικό, με αφορμή την εκδήλωση «Όταν η Τέχνη ενοχλεί», που έχει σχεδιάσει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων.
Είναι ένα τυπικό ιουνιάτικο πρωινό στο κέντρο της μετα-Αθήνας. Ζέστη, αφρικανική σκόνη, εναλλαγή ανεμιστήρα και ερκοντίσιον για να βρω την ιδανική συνθήκη εργασίας (δεν υπάρχει, αλλά όσο ζω ελπίζω) και ελληνικά sites να ανταγωνίζονται ποιο θα δώσει την υψηλότερη πρόβλεψη θερμοκρασίας για τις επόμενες ημέρες.
Μέσα στον κυκεώνα των επαγγελματικών μέιλ, που περνούν αδιάφορα μπροστά μου καθώς σκρολάρω αναρωτώμενη τι είναι πιο επικίνδυνο, ο καύσωνας ή οι τρομολάγνοι διαδικτυακοί αρχισυντάκτες που δίνουν το οκέι για κλικμπέιτ άρθρα τύπου «Τους 44,67899⁰C θα αγγίξει μεθαύριο το θερμόμετρο στο κέντρο της πόλης. Λογικά, θα πεθάνουμε όλοι», το αετίσιο μάτι μου εντοπίζει μια δράση του Δήμου Αθηναίων, που αφορά τη σχέση τέχνης και πολιτικής.
Αγαπημένο θέμα. Αντιπαρέρχομαι το γεγονός ότι θέλω να πάρω τα βουνά και ανοίγω το μέιλ, πέφτοντας πάνω σε ένα αγαπημένο όνομα. Αριστοτέλης Ρήγας. Νιώθω ξάφνου μια ευχάριστη δροσιά (Αριστοτέλη, δεν υπονοώ τίποτα για τα αστεία σου, σ’ τ’ ορκίζομαι), ρισκάρω τη ζωή μου και κινητοποιούμαι – αγνοώντας τις προειδοποιήσεις των μετεωρολόγων.
Σύντομα, εντοπίζω το θύμα μου και δεν δυσκολεύομαι να το πείσω να κάνουμε μια κουβεντούλα, με αφορμή την εκδήλωση «Όταν η Τέχνη ενοχλεί», που έχει σχεδιάσει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων. Εκεί όπου, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το δελτίο τύπου, με μια δόση stand-up comedy και μια δόση μουσικής κωμωδίας, ο γνωστός για τα καταιγιστικά του λογοπαίγνια Αριστοτέλης Ρήγας παρουσιάζει tailor made κείμενα, σε μια παράσταση ειδικά αφιερωμένη στην «Τέχνη που ενοχλεί».
Αριστοτέλη Ρήγα, συστήσου στο κοινό του utopiazone.gr. Υποθέτω πως οι περισσότεροι σε γνωρίζουν, όμως είμαι υπέρ του να μας κάνεις μια αυτοπεριγραφή, με όσα λογοπαίγνια θέλεις.
Είμαι ο Αριστοτέλης Ρήγας, stand up κωμικός από το 2012, μουσικός από το 1992 και λογοπαίκτης από τότε που ανακάλυψα ότι οι λέξεις μπορεί να είναι πεδίο «παιχνιδιού», κάπου στο νηπιαγωγείο. Είμαι καραφλός, το λέω γιατί περνάει και στο κείμενο, και νιώθω πολύ άνετα να μιλάω για τον εαυτό μου (#νοτ).
Αφήνουμε, τότε, τον εαυτό σου. Το 2024, η Αθήνα γιορτάζει δύο σημαντικά ορόσημα για την ιστορία της Ελλάδας, καθώς τον Οκτώβριο συμπληρώνονται 80 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης από τους Ναζί και τον Ιούλιο 50 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Ο εορτασμός τους από τον Δήμο Αθηναίων ξεκινάει το διήμερο 17 και 18 Ιουνίου στο Πάρκο Ελευθερίας, με τη δράση «Όταν η Τέχνη ενοχλεί», που στρέφει το βλέμμα στη διαχρονική ανάγκη για ελευθερία της καλλιτεχνικής παραγωγής. 1944, 1974, 2024. Τι έχει βελτιωθεί; Τι έχει μείνει στάσιμο; Τι έχει επιδεινωθεί; Πώς μπορούν να συνδεθούν τα αιτήματα δυο προηγούμενων και διακριτών ιστορικών περιόδων με το σήμερα;
Πολλά έχουν βελτιωθεί. Το διαδίκτυο για παράδειγμα, δεν υπήρχε πριν από 50 ή 80 χρόνια. Οι άνθρωποι τότε προσπαθούσαν να κάνουν ποστ και δεν τα κατάφερναν ποτέ. Άλλα έχουν μείνει στάσιμα, κάποια κτίρια δηλαδή που δεν έχουν μετακινηθεί και ακόμα υπάρχουν, κάποιες πλατείες, τέτοια πράγματα. Κάποια, όμως, έχουν επιδεινωθεί, να τα λέμε και αυτά. Τότε οι άνθρωποι, όπως βλέπουμε σε ταινίες, κολυμπούσαν στα νερά του λιμανιού του Πειραιά. Εντάξει, ναι, και τώρα μπορείς να το κάνεις, αλλά μόνο μια φορά υποθέτω. Και για να απαντήσω λίγο πιο σοβαρά, είναι κάπως λυπηρό να γιορτάζουμε τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση από τους Ναζί και να έχουμε 400.000 ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής στο εκλογικό σώμα, και να γιορτάζουμε την αποκατάσταση της Δημοκρατίας με εκλογική αποχή που αγγίζει το 60%. Δεν ξέρω τι ακριβώς κάναμε στο μεσοδιάστημα, αλλά δεν φαίνεται να δούλεψε ιδιαίτερα.
Δώσε μας μια αδρή εικόνα της δράσης σου. Θα είναι stand–up, υποθέτω πως θα εμπεριέχει και αυτοσχεδιασμό, αλλά πάνω κάτω ξέρεις πώς θα κινηθείς το βράδυ της Τρίτης. Γιατί να σηκωθώ από τον καναπέ μου, μέσα στη ζέστη, να έρθω νυχτιάτικα να σε ακούσω live; Αφού θα ανέβει και στο YouTube ό,τι πεις, έτσι δεν είναι; Άσε που αν η τέχνη ενοχλεί, υπάρχει κίνδυνος να ενοχληθώ… Πείσε με να έρθω.
Ξέρεις κάτι; Μην έρθεις. Δεν θα σε πείσω εγώ. Καλύτερα να μείνεις σπίτι σου, στο εύκρατο κλίμα του διαμερίσματός σου μέσα στο τσιμέντο, θα περάσεις τέλεια. Στο YouTube δεν θα ανέβει πάντως, να το ξέρεις. Οι παραστάσεις μας ανεβαίνουν μόνο αφού κλείσουν τον κύκλο τους και βιντεοσκοπηθούν σε καλή ποιότητα, σε πολύ ξεχωριστές βραδιές. Μπορείς να δεις τις παλιότερες, που ήδη υπάρχουν. Τώρα το τι θα πω… Κοίτα, θα είναι κάποια λογοπαίγνια, λίγη μουσική κωμωδία, εντάξει καλά θα είναι. Αλλά δεν είναι και για πολύ κόσμο. Ναι, ναι, καλύτερα μην έρθεις και δημιουργηθεί συνωστισμός στο γρασίδι, στη δροσιά, στον εξωτερικό χώρο του Athens Book Space. Καλύτερα λιγότεροι, να λένε αργότερα μεταξύ τους «Πωωωω, θυμάσαι παλιά που είχαμε δει τον Ρήγα στο Πάρκο Ελευθερίας και ήμασταν εμείς και εμείς; Τότε, πριν αρχίσει να γεμίζει το ΟΑΚΑ…» Κάτσε σπίτι, λέω.
Με έπεισες, αλλά δεν σου αποκαλύπτω για τι με έπεισες. Πάντως, ή θα έρθω ή δεν θα έρθω. Τώρα, ως stand–up comedian, αναμφίβολα έχεις ενοχλήσει μέρος του κοινού. Πριν περάσουμε στη θεωρία, θα ήθελα να μοιραστείς μαζί μας δυο, τρεις, τέσσερις, τέλος πάντων τις πιο SOS φάσεις που η ενόχληση αυτή εκφράστηκε έντονα και με ποιους τρόπους. Και να μας πεις και πώς αντιδράς στο hate speech που δέχεσαι.
Κοίτα, ακραίες αντιδράσεις δεν έχω. Πέρα, δηλαδή, από απειλές κατά της ζωής και της οικογένειάς μου στο διαδίκτυο, ο κόσμος είναι γενικά ψύχραιμος. Πέρα από τα σχόλια με τους ψόφους και τους καρκίνους, γενικά, όχι, δεν έχω αντιδράσεις. Πέρα από τη φορά που πήραν τηλέφωνο για βόμβα στο θέατρο όπου έπαιζα. Πέρα από τη φορά που έκανε ο άλλος ένα βίντεο όπου με χαρακτήριζε «ψεύτη» και είχε 300 χιλιάδες βιουζ. Πέρα από το σάντοου μπαν που είχα φάει στο YouTube και στο Instagram ή από το μπαν που είχα για έναν χρόνο στη σελίδα του FB και δεν μπορούσα να δημιουργήσω events για τις παραστάσεις μου… Όχι, όχι, δεν θα έλεγα ότι έχω ιδιαίτερα προβλήματα ή ότι αντιμετωπίζω εξτρίμ συμπεριφορές. Οπότε σε τι να αντιδράσω; Όλα καλά. Το λέει και ο ψυχίατρός μου.
Σάτιρα, κωμωδία και πολιτική ορθότητα
Ας το γενικεύσουμε λίγο: Ποια η θέση της σύγχρονης σάτιρας σε μια κοινωνία γεμάτη ηθικό πανικό; Πόσο εγκλωβίζεται ο κωμικός του 2024 από την πολιτική ορθότητα, στο γκρέμισμα της οποίας χτίστηκαν καριέρες και καριέρες; Και πόσο μπορεί να μπλοκάρει και το κοινό του; Νομίζω πως όλοι οι ενήλικοι πολίτες της χώρας μεγαλώσαμε με στερεοτυπικά αστεία που πλέον δεν «περνούν» ως αποδεκτά. Τουναντίον, κάποιοι έχουμε καταλάβει ότι η αστειοποίηση οδήγησε σε κανονικοποίηση αντιλήψεων και συμπεριφορών που διαιώνιζαν κοινωνικές αδικίες –συχνά μάλιστα γελούσαμε με χιούμορ που μας έθιγε, ενισχύοντας την κοινωνική θυματοποίησή μας. Παρόλα αυτά, ίσως και να μας λείπουν εποχές που δεν υπήρχε βαριά πάνω μας η σκιά της «κορεκτίλας» (δεν μου αρέσει ως έκφραση, αλλά εδώ ταιριάζει πλήρως). Μπορεί να βρεθεί η χρυσή τομή ανάμεσα στην προστασία κάθε ατόμου ξεχωριστά και σε ένα χιούμορ που δεν θα λογοκρίνεται; Ποια είναι σήμερα τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης ενός κωμικού;
Το θέμα της «πολιτικής ορθότητας» πατάει σε ένα προϋπάρχον θέμα. Στο θέμα της ανθρωπιστικής παιδείας. Δηλαδή το έλλειμμα που υπάρχει δεν είναι έλλειμμα κανόνων ή αστυνόμευσης ή καταστολής, αλλά κυρίως, και συγγνώμη για το κλισέ, είναι έλλειμμα παιδείας. Δηλαδή, πριν αναρωτηθεί ο καθένας αν αυτό που λέει είναι «πολιτικά ορθό» θα πρέπει κυρίως να αναρωτηθεί αν αυτό που λέει είναι μ@λ@κία και τι ρόλο παίζει το σχόλιό του στο οικοσύστημα. Αν σου έχουν μάθει οι γονείς σου από μικρό το «δεν κοροϊδεύουμε τα άλλα παιδάκια», γενικά δεν θα έχεις θέμα. Υπάρχουν άπειρα πράγματα να κοροϊδέψεις, μεταξύ των οποίων και τα παιδάκια που κοροϊδεύουν τα άλλα παιδάκια. Δεν ξέρω αν γίνομαι κατανοητός. Φοβάμαι πως όχι, ελπίζω πως ναι.
Με βάρκα την ελπίδα, συνεχίζουμε (εγώ, πάντως, κατάλαβα μια χαρά). Ποια θέση δίνεις στην τέχνη ως πολιτικό εργαλείο; Πρέπει να είναι στρατευμένη; Αποκλειστικά από την ελεύθερη βούληση του καλλιτέχνη, έτσι; Δεν μιλώ, προφανώς, για την άνωθεν επιβεβλημένη…Είναι ένα όπλο για μάχη ή μήπως ο καλλιτέχνης οφείλει να απεκδύεται της ιδεολογίας του και απλώς να ψυχαγωγεί το κοινό του;
Δεν ξέρω. Ο καθένας κάνει αυτό που θέλει, είναι τρομερό. Δεν έχουν μπορέσει οι καλλιτέχνες τόσες χιλιάδες χρόνια που έχουν τον συγκεκριμένο ΚΑΔ να συνεννοηθούν. Μιλάμε για απίστευτους καραγκιόζηδες. Να κάνουν ένα συνέδριο, κάτι, να μάθουμε κι εμείς. Να βγει ένα ΦΕΚ να γράφει «σκοπός της τέχνης είναι αυτό και οι καλλιτέχνες πρέπει να φέρονται έτσι». Μας έχουν βάλει να μυρίζουμε τα νύχια μας τώρα και να κάνει ο καθένας ό,τι του κατέβει. Ανεπίτρεπτα πράγματα.
Δεν έπιασα καθόλου τη μουσική σου πλευρά. Πες στον κόσμο δυο τρία πράγματα που θες εσύ, γιατί αν ξεκινήσω δεν θα σταματάω και θα φωνάζει ο αρχισυντάκτης…
Είμαι μουσικός από τα 16 μου, έπαιζα σε διάφορες μπάντες γενικά, έχω παίξει στο Λυκαβηττό ως opening act της συναυλίας της Dolores O’Riordan. Γενικά, κάνω μουσική κωμωδία από το 2012, αλλά αυτά είναι για αυτούς που θα έρθουν την Τρίτη στην εκδήλωση, εσύ θα κάτσεις σπίτι σου και θα δεις το βίντεο κλιπ του «Θούριου», που έχω στο YouTube, είναι δωρεάν. Α, για όσους τυχερούς θα έρθουν, και η εκδήλωση της Τρίτης δωρεάν είναι.
Το ‘χεις για δεδομένο ότι δεν θα έρθω και μπορεί να σε εκπλήξω! Δεν θα σε ταλαιπωρήσω, πάντως, πολύ ακόμα: Ένα σύντομο σχόλιο για το αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών;
Για τις Ευρωεκλογές θα πω μόνο ότι στέλνοντας στην Ευρώπη, πρώτον σε σταυρούς, τον άνθρωπο που επί δυο ημέρες έκανε live διάλογο με ένα βίντεο, επιβεβαιώνεται πως «τα καλύτερα μυαλά μας φεύγουν έξω».
Έτσι είναι, Αριστοτέλη μου. Τον ικανό τον άνθρωπο οφείλουμε να τον εξαγάγουμε. Ας μην είμαστε μονοφαγάδες… Και τέλος, ένα σύντομο σχόλιο (και λογοπαίγνιο, αν έχεις…) για το καυτό, κυριολεκτικά και μεταφορικά, καλοκαίρι το οποίο διανύουμε.
Με τον πλανήτη να σπάει κάθε χρόνο το προηγούμενο ρεκόρ μέσης θερμοκρασίας από τότε που ανακαλύψαμε το θερμόμετρο, θα έλεγα να το απολαύσουμε γιατί το φετινό θα είναι σίγουρα δροσερότερο από το αντίστοιχο της επόμενης χρονιάς, και εκείνο δροσερότερο από το επόμενο και πάει κλαίγοντας. Ευχαριστώ πολύ!
