Φαντάσου να περπατάς στο κέντρο της Αθήνας και ξαφνικά να βλέπεις ένα κύριο να ψαρεύει με το καλάμι του, στη θάλασσα που βρίσκεται κάτω από την Ακρόπολη. Στρίβεις και βλέπεις να ορθώνεται μπροστά σου ένας γιγαντιαίος Πίκατσου, ο Παρθενώνας είναι στολισμένος με έναν τεράστιο σκούφο του Άη Βασίλη και το πλακόστρωτο δρομάκι στην Πλάκα έχει γεμίσει λευκά κουνέλια που μοιάζουν να ξεπήδησαν από το «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων»! Αν νομίζεις ότι αυτά ξεπερνούν την φαντασία και δεν γίνονται, σε πληροφορώ ότι υπάρχουν φωτογραφικά ντοκουμέντα από το ολοκαίνουργιο μετρό της Θεσσαλονίκης που έχει κατακλειστεί ήδη από δεινοσαύρους! Σουρεάλ;
Για την ακρίβεια, πρόκειται για το ευφάνταστο καλλιτεχνικό project «AthensSurreal», από την αρχιτέκτονα Τίνα Μαρινάκη, που ενώ ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη, έχει δημιουργήσει ένα φανταστικό (κυριολεκτικά και μεταφορικά) κόσμο που συνδυάζει τον σουρεαλισμό με την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Ποιες είναι αναφορές σου από την παιδική και εφηβική σου ηλικία; Σε τι οικιστικό περιβάλλον μεγάλωσες, έχεις κάποιο μέρος της Αθήνας που το έχεις συνδέσει με κάποια ανάμνηση;
Από την παιδική και εφηβική μου ηλικία, οι αναφορές μου συνδέονται με την Αθήνα και το οικιστικό περιβάλλον που με διαμόρφωσε.
Γεννήθηκα στα νότια προάστια της Αθήνας, όπου και παρέμεινα, με εξαίρεση ένα σύντομο διάλειμμα για σπουδές στην Πάτρα. Έχω ιδιαίτερη σύνδεση με περιοχές όπως το Παλαιό Φάληρο, η Νέα Σμύρνη και το κέντρο της Αθήνας, που υπήρξαν και είναι ακόμα για ‘μένα τόποι γεμάτοι εφηβικές αναμνήσεις. Αν και ασυνείδητα σίγουρα αυτά τα μέρη με επηρέασαν και ενέπνευσαν την αντίληψή μου για το πώς το δομημένο περιβάλλον αλληλεπιδρά με τη ζωή των ανθρώπων.
Φωτ. Σοφία Σοφιανού
Την περίοδο της πανδημίας έκανες το μεγάλο βήμα, ώστε να ανοίξεις τα φτερά σου στον αρχιτεκτονικό ουρανό της Νέας Υόρκης. Πως ήταν αυτή η μετάβαση;
Το 2020 βρέθηκα στη Νέα Υόρκη, αμέσως μετά την πρώτη καραντίνα, για να πραγματοποιήσω το μεταπτυχιακό μου στο Πανεπιστήμιο Columbia. Ήταν μια χρονιά τόσο παράξενη και γεμάτη αβεβαιότητα που ακόμα δεν μπορώ να καταλάβω πώς όλα συνέβησαν. Η μετακόμιση στις ΗΠΑ μέσα στην πανδημία, η προσαρμογή σε ένα τελείως νέο ακαδημαϊκό περιβάλλον και η ένταξη στους γρήγορους ρυθμούς και τις απαιτήσεις της πόλης ήταν αρχικά μια μεγάλη πρόκληση. Ωστόσο, με τον καιρό, μπορώ να πω ότι αυτή η εμπειρία με βοήθησε να κερδίσω περισσότερη αυτοπεποίθηση και να αναπτύξω ικανότητες που δεν είχα φανταστεί ποτέ.
Εκτός του project “AthensSurreal” σε τι εξειδικεύεσαι στο αρχιτεκτονικό γραφείο που εργάζεσαι; Ποια είναι η τάση αυτή την εποχή στη σχεδίαση;
Στη Νέα Υόρκη συνειδητοποίησα τόσο τους διαφορετικούς ρυθμούς εργασίας και κατασκευής στις ΗΠΑ όσο και την ποικιλομορφία των αρχιτεκτονικών έργων. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, η αρχιτεκτονική συνδέεται κυρίως με τον σχεδιασμό ξενοδοχείων, τουριστικών καταλυμάτων και κάποιων κατοικιών, κυρίως λόγω της οικονομίας που εξαρτάται από τον τουρισμό. Όταν βρέθηκα στη Νέα Υόρκη, συνειδητοποίησα πόσους άλλους τύπους κτιρίων δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να σχεδιάσω και πόσο ευρύτερο κοινωνικό ρόλο μπορεί να παίξει η αρχιτεκτονική. Τα ερεθίσματα που προσφέρει η Νέα Υόρκη σε έναν αρχιτέκτονα και η δυνατότητα να διευρύνει τους ορίζοντές του ξεπέρασαν κατά πολύ τις προσδοκίες μου.
Το βλέμμα σου, ακόμα και ο τίτλος του project “AthensSurreal“, είναι στραμμένο προς την Αθήνα. Μήπως αυτός είναι και ο τρόπος να αντιμετωπίζεις το πιθανό homesickness που, συνήθως, έχουν οι Έλληνες που έχουν μετοικήσει στο εξωτερικό;
Ο δεσμός μας με τον τόπο συχνά πηγάζει από τις αναμνήσεις, και ίσως αυτό να εξηγεί την αυθόρμητη απόφαση να επιλέξω την Αθήνα για το Athens Surreal, παρόλο που τα τελευταία χρόνια ζω στη Νέα Υόρκη. Επιπλέον, η επιλογή της Αθήνας με βοήθησε και για πρακτικούς λόγους, αφού για να δημιουργήσω κάτι θα πρέπει πρώτα να το γνωρίζω αρκετά καλά.
Τι θα άλλαζες και τι όχι στην Αθήνα, πως οραματίζεσαι την πόλη σου σε ρεαλιστικό επίπεδο;
Αν μπορούσα να αλλάξω κάτι στην Αθήνα, θα ήθελα να δω περισσότερους χώρους πρασίνου και μεγαλύτερη προστασία του ιστορικού της χαρακτήρα. Επίσης, θα ήθελα να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στο δημόσιο χώρο και χώρους που ευνοούν την κοινωνική επαφή και την ποιότητα ζωής , ώστε να γίνει πιο βιώσιμη και φιλόξενη για τους κατοίκους της και να μην προσανατολίζεται μόνο στον τουριστικό της χαρακτήρα.
Από την άλλη, δεν θα ήθελα να χαθεί η ζωντάνια και η αυθεντικότητα της πόλης, αυτό το ιδιαίτερο μείγμα παράδοσης και μοντέρνας ζωής που την καθιστά μοναδική. Η Αθήνα έχει μια αίσθηση που δεν πρέπει να αλλοιωθεί όπως τις γειτονιές με την ιστορική τους αξία και τις τοπικές αγορές, που δίνουν στην πόλη μια ζωντανή, καθημερινή αίσθηση.
Πως εμπνεύστηκες αυτό το καλλιτεχνικό κράμα φωτογραφίας, αρχιτεκτονικής, ΑΙ τεχνολογίας και… σχολιασμού της πρωτεύουσας;
Αν και αυθόρμητα θα έλεγα ότι ήταν κάτι τυχαίο, στην πραγματικότητα η επανερμηνεία του χώρου και η αναπαράσταση της πόλης συνδέονται βαθιά με το αρχιτεκτονικό μου υπόβαθρο. Επιπλέον, η πόλη με ενδιαφέρει ιδιαίτερα και απολαμβάνω να παρατηρώ τις διάφορες ετεροτοπίες που αναδύονται σε αυτήν. Στόχος μου ήταν να διευρύνω τα όρια της δημιουργικότητας, αξιοποιώντας τις νέες δυνατότητες που προσφέρει αυτό το εργαλείο για την επανερμηνεία των χωρικών και οπτικών συνθηκών.
Εκτός από το εικαστικό του πράγματος, σε αρκετά από τα έργα σου, διακρίνουμε μια δόση χιούμορ ή σαρκασμού. Μίλα μας για αυτή σου την έκφραση.
Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η δυνατότητα να μιλήσουμε για την πόλη μέσω του χιούμορ, καθώς πιστεύω ότι αυτό το στοιχείο συχνά λείπει από τις αρχιτεκτονικές συζητήσεις. Η Αθήνα είναι για ‘μένα μία πόλη που συνδυάζει πολλά αντιφατικά στοιχεία μεταξύ τους που συμβαίνουν παράλληλα και κάθε μέρα μπορείς να έρθεις σε επαφή με τα πιο απρόβλεπτα σκηνικά. Οι Αθηναίοι αντιμετωπίζουν πολλά στοιχεία της καθημερινότητας με χιούμορ και θεωρώ ότι αυτός είναι ένας κώδικας επικοινωνίας μας. Ως εκ τούτου χρησιμοποιώ το χιούμορ και το σαρκασμό ως τρόπο να αναδείξω αυτές τις αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν την καθημερινότητά στην Αθήνα, όπου τα παράδοξα είναι σχεδόν συστατικά στοιχεία του αστικού τοπίου.
Πρακτικά, ποια διαδρομή ακολουθείς μέχρι την δημιουργία ενός έργου; Π.χ. με ποιο κριτήριο αποτυπώνεις κάθε μέρος, πως συνδυάζεις το ΑΙ στοιχείο που προσθέτεις στην εικόνα, πως εμπνέεσαι, θες να πεις κάποια ιστορία με κάθε εικόνα σου;
Η διαδικασία παραγωγής μία εικόνας μέσω ΑΙ προϋποθέτει την ύπαρξη μιας ιδέας και απαιτεί από εμάς να “μιλήσουμε” τη γλώσσα της μηχανής.
Για να δημιουργηθεί μία εικόνα θα πρέπει να έχω ήδη σκεφτεί το αποτέλεσμα και να το «μεταφράσω» σε όρους (prompts) που η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να “ταιριάξει” στις αντίστοιχες πληροφορίες που έχει “εκπαιδευτεί”.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για εμένα ότι η διαδικασία της δημιουργίας της εικόνας προϋποθέτει την ύπαρξη μιας ιδέας. Το στοιχείο αυτό με οδηγεί να σκέφτομαι περισσότερο ορισμένους παράγοντες πριν ακόμα δημιουργήσω μια εικόνα, παράγοντες όπως για παράδειγμα τι θα απεικονίζεται, τι χαρακτηριστικά θα έχει, ποιο θα είναι το θέμα της εικόνας, πώς θα είναι ο καιρός, το φως, κτλ.
Από τη μία μεριά λοιπόν η δημιουργική σκέψη, η έμπνευση, η κρίση, αλλά και η απόδοση συναισθηματικής σύνδεσης και ιστορίας στο έργο παραμένουν σημαντικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Από την άλλη μεριά, η τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει τη δημιουργία εικόνων που πριν ήταν δύσκολο ή αδύνατο να προκύψουν με τα παραδοσιακά μέσα.
Τι ανταπόκριση έχεις από τον κόσμο, εντός και εκτός Ελλάδας; Ποιο είναι το καλύτερο ή πιο ιδιαίτερο σχόλιο που θυμάσαι για τη δουλειά σου;
Έχω λάβει ιδιαίτερα θετικά σχόλια από ανθρώπους τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό. Τα πιο ξεχωριστά σχόλια προέρχονται από ανθρώπους που νιώθουν κάποιο συναίσθημα βλέποντας τις εικόνες μου. Ένα σχόλιο που ξεχωρίζω ιδιαίτερα ήταν όταν έλαβα ένα μήνυμα από έναν διακεκριμένο Έλληνα εικαστικό, ο οποίος μου έδωσε συγχαρητήρια για το Athens Surreal. Η σημασία αυτού του σχολίου δεν περιορίζεται μόνο στο ότι ένας τόσο καταξιωμένος καλλιτέχνης με σημαντική ιστορία στον χώρο είχε δει τη δουλειά μου, αλλά και στο ότι είχε τη γενναιοδωρία να την εκτιμήσει θετικά, χωρίς καμία προκατάληψη — κάτι που δυστυχώς εκλείπει συχνά στην Ελλάδα.
Έχεις αντιμετωπίσει ποτέ αρνητική κριτική από θεατές, π.χ. σχετική με τη χρήση αρχαιολογικών μνημείων; Ποια η θέση σου απέναντί τους προς υπεράσπισης της τέχνης σου;
Καμιά φορά υπάρχει αρνητική κριτική για τις εικόνες που δημοσιεύονται, η οποία περιορίζεται σε κάποια κακεντρεχή σχόλια μόνο. Υπάρχουν, ωστόσο, και φορές που έχει υπάρξει γόνιμος διάλογος μέσα από αυτό.
Έχεις δηλώσει ότι έχεις ως σημεία αναφοράς και έμπνευσης το ζωγράφο EdwardHopper, τον σκηνοθέτη και σεναριογράφο WesAnderson, τον ποιητή και συγγραφέα Αργύρη Χιόνη κ.ά. Τι ρόλο έχουν παίξει και τι κρατάς από τον καθένα;
Από τον Edward Hopper κρατώ την αφήγηση σιωπηλών ιστοριών μέσα από τη χρήση του φωτός και της σκιάς και τη μετατροπή της στατικότητας σε συναίσθημα. Στα έργα του υπάρχει μια μοναξιά που δεν είναι αποτρεπτική, αλλά γεμάτη νόημα. Ο Wes Anderson, από την άλλη, με έχει επηρεάσει με την παλέτα των χρωμάτων του, αλλά κυρίως με τον τρόπο που χτίζει κόσμους γεμάτους νοσταλγία και ιδιαιτερότητα. Από αυτόν κρατάω την ικανότητα αφήγησης ιστοριών μέσω της αισθητικής. Από την ποίηση του Αργύρη Χιόνη κρατάω την ευαισθησία και την ικανότητα να επικοινωνεί με το συναίσθημα το μεγάλο μέσα από το μικρό, το απλό μέσα από το σύνθετο. Η αφήγηση των ιστοριών με απλότητα και ευαισθησία είναι το κοινό στοιχείο και των τριών που έχει επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο θα ήθελα να αφηγούμαι τις εικονοποιημένες ιστορίες.
Βλέποντας την αρχιτεκτονική στην ταινία PoorThings του Γιώργου Λάνθιμου και ενθυμούμενη μερικά κτίρια του AntoniGaudí συνειρμικά μου ήρθαν κάποιες από τις δικές σου εικόνες, στο πλαίσιο του φαντασιακού, λόγω των σχημάτων, των χρωμάτων, των υπερρεαλιστικών κ.λπ. στοιχείων που έχουν. Χωρίς να γνωρίζω, απλά σαν αίσθηση. Είναι ζητούμενο για εσένα να ξυπνάς με τις εικόνες σου στον θεατή νέες εμπνεύσεις κι ερμηνείες;
Είναι απόλυτα ζητούμενο! Είναι εξαιρετικά γητευτική για έναν δημιουργό η ιδέα ότι οι εικόνες που δημιουργεί μπορούν να λειτουργήσουν ως πυροδότες φαντασίας, να δημιουργήσουν νέες συνδέσεις ή να εμπνεύσουν διαφορετικές ερμηνείες στον θεατή. Στόχος μου είναι οι εικόνες να ανατρέπουν την πραγματικότητα, να προκαλούν μια αίσθηση ονείρου ή να θέτουν ερωτήματα. Αν, μέσα από αυτό, ο θεατής βρει έμπνευση για δικές του σκέψεις ή δημιουργίες, τότε έχει αδιαμφισβήτητα επιτευχθεί κάτι πολύ ουσιαστικό.
Το 2023 κατά τη διάρκεια ενός σεμιναρίου της επιχείρησης Τεχνητής Νημοσύνης XKool, η ιδρύτριά της (WanyuHe), σχεδίασε μέσα σε μερικά λεπτά ένα ξενοδοχειακό συγκρότημα 500 δωματίων, με την βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Ως αρχιτέκτονας, θεωρείς ότι η χρήση της ΑΙ τεχνολογίας θα εκτινάξει τις δυνατότητες ενός αρχιτέκτονα ή μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για το μέλλον του επαγγέλματος;
Αδιαμφισβήτητα η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα παντοδύναμο εργαλείο που θα εξελίξει πολλές πτυχές κάθε επαγγέλματος. Αν η χρήση της AI περιοριστεί μόνο στην παραγωγή γρήγορων και οικονομικά αποδοτικών σχεδίων, μπορεί να υποβαθμίσει τη σημασία της ανθρώπινης σκέψης και έκφρασης, που είναι κεντρικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής. Το μέλλον του επαγγέλματος εξαρτάται από το πώς θα υιοθετήσουμε την τεχνολογία. Κατά τη γνώμη μου, η τεχνολογία δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υποκατάστατο της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης και η ανθρώπινη σκέψη θα παραμείνει πίσω από τη μηχανή.
Πρόσφατα, εγκαινιάστηκε το μετρό της Θεσσαλονίκης. Το“AthensSurreal” φαίνεται να “ταξίδεψε” μέχρι εκεί. Προς τι οι δεινόσαυροι; Ποιο μήνυμα θέλεις να περάσεις;
Οι δεινόσαυροι στο πλαίσιο του Athens Surreal και του μετρό της Θεσσαλονίκης λειτουργούν ως σύμβολα του παράδοξου και του χιούμορ, αλλά και ως μια υπενθύμιση του πώς οι πόλεις μας εξελίσσονται μέσα στον χρόνο, αφήνοντας πίσω στρώματα ιστορίας. Στόχος ήταν να δοθεί μια παιχνιδιάρικη οπτική στην καθημερινότητα με αφορμή τα εγκαίνια του μετρό της Θεσσαλονίκης και τη μεγάλη καθυστέρηση στην υλοποίηση του έργου, αλλά και μία αναφορά στην ιστορία και τα στρώματα του παρελθόντος που βρέθηκαν κατά το έργο. Από την άλλη, αποτελεί και ένα χιουμοριστικό τρόπο να αποτυπωθεί πώς το παρελθόν, το παρόν και το φανταστικό συνυπάρχουν στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και ζούμε τις πόλεις μας.
Τι ονειρεύεσαι Τίνα; Τόσο για το επάγγελμά σου όσο και για την τέχνη σου.
Θέλω να ονειρεύομαι ένα μέλλον όπου η αρχιτεκτονική και η τέχνη θα έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στον τρόπο που βιώνουμε τους χώρους και το περιβάλλον.
Σε προσωπικό επίπεδο φιλοδοξώ να συνεχίσω να αφηγούμαι ιστορίες μέσα από εικόνες που συνδυάζουν το ρεαλιστικό με το ονειρικό και ιδανικά να μπορούν να γίνονται μέρος ενός διαλόγου για το χώρο γύρω μας.
To προφίλ της Τίνας Μαρινάκη στο Instragram: https://www.instagram.com/athens_surreal/?hl=el
