Εθελοντισμός Συνεντεύξεις

“Χαμόγελο του Παιδιού”: Ο Κώστας Γιαννόπουλος εκ βαθέων για την “κακή φιλανθρωπία” και το νόημα που (επαν)απέκτησε η ζωή του

Συνέντευξη του Κώστα Γιαννόπουλου στον Δημήτρη Καλαντζή.

O κόσμος του Κώστα Γιαννόπουλου άλλαξε για πάντα πριν από 27 χρόνια. Ήταν σε ένα πολύ καλό σημείο της καριέρας μου, με χαρούμενη οικογενειακή ζωή, και ξαφνικά μαθαίνει ότι ο γιός του, ο Ανδρέας, έχει όγκο στο κεφάλι. Ο χρόνος σταματά για όλα τα άλλα και αρχίζει ο Γολγοθάς: Ελλάδα, Αγγλία, Αμερική, γιατροί, νοσοκομεία, αγωγές με τις προβλέψεις να παραμένουν το ίδιο απελπιστικές: έχει λίγους μήνες ζωής.

«Ήταν 9 Νοεμβρίου του 1995 όταν ο Ανδρέας, 10 ετών, μέσα στο νοσοκομείο, γράφει στο ημερολόγιο του ότι θέλει να δημιουργηθεί μία οργάνωση, ένας σύλλογος, που να φέρνει χαμόγελο στα παιδιά. Κινητοποιώ γη και ουρανό για να κάνω την επιθυμία του πραγματικότητα. Η ιδέα τού δίνει ζωντάνια, ήταν σαν να έκανε ενέσεις αισιοδοξίας στον εαυτό του εκείνες τις ημέρες. Ζητάει να βγει στον Γιώργο Παπαδάκη στην τηλεόραση για να μιλήσει για το όνειρό του. Πάμε στο στούντιο με 400 ml μορφίνης. Ίσως κι εγώ, εάν ήμουν θεατής εκείνης της εκπομπής, να έλεγα «κοίτα, αυτός ταλαιπωρεί το παιδί του σε τέτοια κατάσταση…». Όμως ο Ανδρέας εκείνη την εποχή κρατιόταν από αυτή την ιδέα, έπαιρνε παράταση αγώνα, παράταση ζωής».       

  • Ήταν και για εσάς ένας τρόπος να αντιμετωπίσετε την επερχόμενη απώλεια;

«Κοιτώντας πίσω, θα απαντήσω ναι. Ίσως να είχα τρελαθεί τότε. Δεν μπορούσα – δεν μπορεί κανείς γονιός – να βλέπει το παιδί του να πεθαίνει, να έχει κάνει τα πάντα και όμως να μην υπάρχει ελπίδα. Μου λένε γονείς που έχουν χάσει το παιδί τους ότι πάνε και κοιμούνται στο παιδικό δωμάτιο επί χρόνια. Έχουν βυθιστεί στα σκοτάδια. Εγώ, το παραδέχομαι, είχα προσωπικό όφελος από τη δημιουργία του Χαμόγελου του Παιδιού: Με κράτησε όρθιο. Έδωσε νόημα στη ζωή μου μετά τον θάνατο του Ανδρέα».  

  • Εκείνη η εκπομπή έγινε αφετηρία για να κινητοποιηθούν χιλιάδες άνθρωποι.

«Δεν είχε περάσει από το μυαλό μου το μέγεθος της ανταπόκρισης. Χιλιάδες μηνύματα και στον Παπαδάκη και σε εμάς. Ο Ανδρέας για τέσσερις ημέρες σταμάτησε να πονάει από τον ενθουσιασμό του. Παρουσιάστηκε απίστευτος αριθμός γνωστών και αγνώστων ανθρώπων που προσφέρθηκαν να βοηθήσουν να γίνει το όνειρο πραγματικότητα. Όταν αργότερα, όμως, καθίσαμε να βάλουμε τα πράγματα στο τραπέζι, να οργανώσουμε το Χαμόγελο, φάνηκε ότι από τους 100 που ήρθαν, οι 90 ήθελαν απλώς να κάνουν δημόσιες σχέσεις. Μεγαλο-δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες… Και μάλιστα κάποιοι μου έλεγαν: γιατί να ασχολείσαι τώρα με κάθε παιδάκι ξεχωριστά; Να λες γενικότητες για την «ευημερία των παιδιών» και τέτοια…»

  • Δηλαδή μπλα-μπλα μόνο;   

«Μα η «φιλανθρωπία» μπλα μπλα είναι. Μαζεύουν κάποια χρήματα και τα δίνουν σε κάποια «κακόμοιρα παιδάκια», όπως το βλέπουν, για να αισθανθούν οι ίδιοι ανώτεροι. Τότε ήταν που αισθάνθηκα τη φρίκη της κακώς εννοούμενης φιλανθρωπίας. Για εμάς η λέξη φιλανθρωπία διαγράφηκε. Εμείς θέλαμε δράσεις. Και ο Ανδρέας ευτυχώς πρόλαβε να δει δράσεις. Θυμάμαι ο Παναγιώτης Γιαννάκης είχε στείλει τότε δώρα και τα μοιράσαμε στα παιδιά που νοσηλεύονταν μαζί του στο Ογκολογικό. Πόση χαρά είχαμε μοιράσει τότε…».

  • Το Χαμόγελο του παιδιού ξεχώρισε από την αρχή, πραγματικά, για τις δράσεις του. Δεν κάνατε ανακοινώσεις και δελτία τύπου αλλά έργα.

«Ήταν τότε μία 16χρονη που την είχε πετάξει έξω από το σπίτι ο πατέρας της. Το θέμα είχε βγάλει η Νικολούλη. Η 16χρονη ήταν κυριολεκτικά στον δρόμο. Δεν υπήρχε καμία δομή, κανένα ενδιαφέρον από την πρόνοια διότι ήταν στα όρια της ενηλικίωσης. Ουσιαστικά την αντιμετώπιζαν ως «καμένο χαρτί». Μαζευτήκαμε οι πρώτοι εθελοντές και αρχίσαμε να χτυπάμε πόρτες. Το κορίτσι έπρεπε κάπου να φιλοξενηθεί. Προσπαθήσαμε εδώ και εκεί, βρήκαμε τελικά ένα Ίδρυμα εντός της Αττικής, το οποίο δεν ήταν ο ιδανικός χώρος αλλά από τον δρόμο σίγουρα ήταν καλύτερο, δυστυχώς όμως αποδείχτηκε ότι αργήσαμε. Μέχρι να βρούμε το Ίδρυμα, μέσα σε μία εβδομάδα, η κοπέλα εξαφανίστηκε. Μάθαμε ότι την είχε προσεγγίσει μία γυναίκα που ήταν μπλεγμένη με ναρκωτικά και την είχε πάρει μαζί της. Μην τα πολυλογώ, η 16χρονη κατέληξε ουσιο-εξαρτημένη και παραβατική. Έφτασε να κάνει ακόμα και ληστείες. Εκείνη η κοπέλα, που δεν καταφέραμε τελικά να βοηθήσουμε, έγινε η αφορμή για να κάνουμε το πρώτο Σπίτι του Χαμόγελου. Εμείς δεν τα λέμε ούτε Ιδρύματα, ούτε Δομές, τα λέμε Σπίτια».

  • Tα σπίτια ήταν το πρώτο μεγάλο βήμα. Συνεχίσατε όμως με δράσεις σε πάρα πολλούς τομείς.

«Δεν το είχαμε σχεδιάσει. Κινηθήκαμε με βάση τα προβλήματα που βλέπαμε μπροστά μας. Υπήρχε ανάγκη για στήριξη οικογενειών. Κάναμε τα κέντρα στήριξης που σήμερα εξυπηρετούν 20.000 παιδιά και τις οικογένειές τους. Διαπιστώσαμε ότι δεν υπήρχαν κινητές μονάδες εντατικής θεραπείες νεογνών. Ρίξαμε εκεί το βάρος μας. Εξαφανίζονταν παιδιά και κανείς δεν τα έψαχνε. Εάν το παιδί δεν ήταν ελληνάκι και από πλούσια οικογένεια, δεν γινόταν τίποτα. Φτιάξαμε το Amber Alert και καταφέραμε όλα τα παιδιά να έχουν τα ίδια δικαιώματα».

  • Όλες αυτές οι ανάγκες προϋπήρχαν του Χαμόγελου του Παιδιού. Γιατί δεν είχε κινηθεί το κράτος να τις αντιμετωπίσει;

«Ζήτημα νοοτροπίας. Κοιτάξτε, εμείς δεν θέλαμε ποτέ να έχουμε κόντρα με το κράτος. Εμείς στηρίζουμε τους θεσμούς που πρέπει να λειτουργούν καλά, εκπαιδεύουμε λειτουργούς (δικαστές, αστυνομικούς, γιατρούς και άλλους) μέσα στα πλαίσια των διεθνών μας συνεργασιών. Στην Ελλάδα όμως, κάθε φορά που αλλάζει μία κυβέρνηση, αλλάζουν και οι πολιτικές. Δεν υπάρχει συνέχεια, δεν υπάρχει σταθερότητα ώστε να παρακολουθούνται τα διεθνή δεδομένα και να εφαρμόζονται χωρίς διακοπές. Πάντως και μέσα σε αυτό το κράτος, υπήρχαν πάντα άνθρωποι, δικαστές, αστυνομικοί, γιατροί με σθένος και «νοιάξιμο» που κάνουν φοβερή δουλειά. Χωρίς αυτούς, δεν θα μπορούσε το Χαμόγελο να κάνει τίποτα. Μόνο προσευχές».    

  • Επειδή γνωρίζω ότι ασχολείστε προσωπικά με κάθε υπόθεση, όλα αυτά τα χρόνια έχετε έρθει σε επαφή με πολλές περιπτώσεις παραμέλησης και κακοποίησης παιδιών από τους γονείς τους. Έχετε βιώσει τη σκοτεινή πλευρά της «μητέρας» και του «πατέρα»…

«Κάποιους γονείς δεν μπορείς να τους κατηγορήσεις. Αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχικά θέματα, που δημιουργήθηκαν από τη δική τους παιδική ηλικία και βλέπεις ότι τώρα τα βγάζουν στα παιδιά τους. Αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται βοήθεια. Κάποιοι γονείς δεν θα γίνουν ποτέ πραγματικοί γονείς. Δεν μπορούν να αλλάξουν. Σε τέτοιους γονείς προστατεύεις μόνο τα παιδιά. Και κάνεις πιο αυστηρούς τους νόμους περί κακοποίησης, ώστε να υπάρχει φόβος, αποτροπή. Δείτε τι γίνεται με τα «παιδιά των φαναριών». Επειδή η Ελλάδα δεν έχει νόμους κατά της επαιτείας, τα διεθνή κυκλώματα φέρνουν εδώ παιδιά και τα εκμεταλλεύονται ως ζητιάνους. Γιατί το κάνουν; Διότι στην πραγματικότητα, στην Ελλάδα δεν διώκονται τα άτομα που εκμεταλλεύονται παιδιά».

  • Ακόμα και τα παιδιά που έχουν υποστεί βαριά κακοποίηση, μπορούν να ξεπεράσουν τα τραύματά τους;

«Ναι, στο Χαμόγελο έχουμε ειδικούς για να τα βοηθήσουν να πιάσουν τη ζωή τους από την αρχή. Τώρα, εάν κλείνουν τελείως τα τραύματα; Επειδή μιλάω με τα παιδιά και πλέον πολλά από τα παιδιά που είχαμε στις αρχές, είναι τώρα μεγάλοι άνθρωποι, πάντα τους λείπει κάτι. Μού έλεγε η Μαρία, ας την πούμε Μαρία, που είχε κακοποιηθεί σεξουαλικά από τον πατέρα της. Σήμερα είναι 35 χρονών, έχει σπουδάσει, έχει τη δουλειά της, είναι γενικά μία χαρούμενη γυναίκα, αλλά όταν τη ρωτάω εάν είναι καλά, μου λέει κάποιες φορές ότι νοιώθει σαν ηλικιωμένη. Ότι έχει βαρύνει πριν την ώρα της. Γιατί; Γιατί δεν είχε παιδική ηλικία. Της έκλεψε ο πατέρας της τη ξεγνοιασιά της παιδικής ηλικίας. Και αυτό δεν αναπληρώνεται».

  • Από την άλλη πλευρά τώρα, έχετε βρεθεί αντιμέτωποι με παιδιά που είχαν υποστεί τόση παραμέληση και κακοποίηση, που να σηκώσετε τα χέρια ψηλά; Να μην μπορείτε να κάνετε κάτι;

«Όχι, πάντα μπορούμε να κάνουμε κάτι με τη βοήθεια των ειδικών μας. Υπάρχουν όμως πολλοί παράγοντες. Θυμάμαι την περίπτωση δύο παιδιών από τελείως κακοποιητικό περιβάλλον. Τα πήραμε ένα διάστημα μαζί μας, μετά προχώρησε η υιοθεσία τους από τις Υπηρεσίες της Περιφέρειας, πήγαν σε ένα ζευγάρι αλλά τελικά… τα γύρισαν πίσω! Σαν να ήταν εμπόρευμα προς αλλαγή. Το ζευγάρι ισχυρίστηκε ότι δεν μπορεί να τα κρατήσει γιατί ήταν δύσκολα, έντονα κλπ. Τα κρατήσαμε πάλι εμείς κοντά σε ειδικούς, δυστυχώς όμως το τραύμα είχε μεγαλώσει περισσότερο. Για δεύτερη φορά τα παιδιά είχαν βιώσει την απόρριψη. Δεν βρήκαν τους γονείς που χρειάζονταν. Δυστυχώς σήμερα το ένα από τα παιδιά βρίσκεται σε κατάστημα κράτησης για ληστείες».

Τα γραφεία του Χαμόγελου του Παιδιού μοιάζουν με υπερσύγχρονο επιχειρησιακό κέντρο. Οι εργαζόμενοι βρίσκονται σε μία μεγάλη αίθουσα με μία τεράστια οθόνη στο βάθος να δείχνει σε πραγματικό χρόνο τις υποθέσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη, τις αναφορές και τα αγνοούμενα παιδιά.  
  • Με την 12χρονη στον Κολωνό, πώς δεν εντοπίστηκε πιο νωρίς αυτό το δίκτυο – γιατί δίκτυο ήταν – κακοποίησης;

«Δεν θέλω να μπω σε αυτή την υπόθεση γιατί βρίσκεται σε εξέλιξη. Να σας πω μόνο ότι με τους ανήλικους εθελοντές του Χαμόγελου, με τη συμφωνία των γονιών τους και ειδικούς στο πλάι τους, μπήκαμε στις ίδιες σελίδες των παιδόφιλων και βρήκαμε άτομα που συνεχίζουν ακόμα χωρίς κανέναν ενδοιασμό να ψαρεύουν ανήλικα παιδιά. Είναι ανεξέλεγκτη η κατάσταση. Πρόκειται για κύκλωμα που ξεπερνά τα σύνορα της χώρας. Αυτοί οι άνθρωποι ενδυναμώνονται με τη μεταξύ τους επικοινωνία και αποθρασύνονται. Μοιράζονται τη σεξουαλική κακοποίηση μέσω του διαδικτύου και μπαίνουν ακόμα και σε χώρους του dark web που γίνονται ζωντανά κακοποιήσεις ανηλίκων έναντι 4.000 – 5.000 δολαρίων. Αυτοί οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται με ελάχιστες ποινές και επιστρέφουν στη δράση – παραλίγο θα περνούσε και νομοθεσία που θα τους αναγνώριζε ως ψυχικά πάσχοντες, που θα έπαιρναν και επίδομα!»   

  • Εξαφανίσεις ανηλίκων – Amber Alert. Γιατί τα παιδιά φεύγουν από τα σπίτια τους;

«Καταρχάς το θετικό είναι ότι στην Ελλάδα δεν καταγράφονται αρπαγές παιδιών από τρίτους, όπως σε κάποιες χώρες του εξωτερικού. Η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών που φεύγουν από το σπίτι τους είναι κορίτσια στην εφηβεία, 13 – 17 ετών. Κάποια από τα κορίτσια αντιμετωπίζουν προβλήματα στην οικογένειά τους και άλλα παρασύρονται από το διαδίκτυο, όπου κάποιοι τα προσεγγίζουν και τους υπόσχονται καλύτερη ζωή με σκοπό να τα εκμεταλλευτούν. Εδώ θα πρέπει να σπάσουμε τα στερεότυπα. Δεν πρόκειται για προβληματικές οικογένειες και δεν πρόκειται για προβληματικά παιδιά. Μπορεί να συμβεί σε όλους. Μία μητέρα, το λέω γιατί το δημοσιοποίησε η ίδια, είχε το κορίτσι της 14 χρονών, άριστο στο σχολείο, άριστο στη μουσική, δεν φαινόταν να υπάρχει κανένα πρόβλημα αλλά εξαφανίστηκε για 2 μέρες τη μία φορά, εξαφανίστηκε για περισσότερες την επόμενη, η μητέρα έδωσε την εξαφάνιση στο Amber Alert, φοβήθηκαν αυτοί που το είχαν και το άφησαν να φύγει. Τι είχε γίνει; Το είχαν παγιδεύσει στο διαδίκτυο, το εκβίαζαν και το κορίτσι είχε πανικοβληθεί. Η μητέρα έστειλε δημόσιο μήνυμα στους κακοποιητές: την επόμενη φορά, δεν θα δείτε τη φωτογραφία της κόρης μου στις τηλεοράσεις αλλά θα δείτε τη δική μου γι αυτά που θα σας έχω κάνει».

  • Εξάπλωση της χρήσης ψυχότροπων ουσιών από ανηλίκους. Πόσο ανησυχητική είναι η εικόνα;

«Πάρα πολύ. Όπως παλιά ήταν «μαγκιά» στο σχολείο να καπνίσεις ένα τσιγάρο, τώρα είναι «μαγκιά» οι ουσίες. Οι διακινητές χρησιμοποιούν πλέον τους ίδιους τους ανήλικους μαθητές για να μπουν στα σχολεία. Όλοι οι μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων μπορούν απλώς να απλώσουν το χέρι τους και να πάρουν ουσίες. Και το χειρότερο είναι ότι δεν μιλάμε πλέον για το πρόβλημα. Έχει γίνει «κανονικότητα». Θα θυμάστε ότι λέγαμε «πέθανε ένας νέος από χρήση ναρκωτικών» και το κάναμε είδηση. Τώρα έχει πολλαπλασιαστεί η χρήση και η εξάρτηση αλλά οι θάνατοι «εξαφανίστηκαν» από την επικαιρότητα. Ελπίζω ότι δεν θα γίνει το ίδιο και με τις κακοποιήσεις ανηλίκων σε λίγα χρόνια. Ελπίζω ότι δεν θα γίνει μία πραγματικότητα που δεν «αξίζει» να μας απασχολεί».    

  • Θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες για τις δράσεις του Χαμόγελου στον τομέα της πρόληψης, για τις πρωτοβουλίες και τα προγράμματα που τρέχετε εδώ και 27 χρόνια, αλλά θέλω να σας ρωτήσω και για το πώς αισθανθήκατε πέρσι τον Δεκέμβριο, όταν μία υφυπουργός της κυβέρνησης, με βάση μία ανώνυμη καταγγελία, σάς κατηγόρησε ότι ζείτε μία πολυτελή ζωή. Ήταν ένα σοκ για την κοινή γνώμη…

«Ήταν μία προσπάθεια να πληγεί το Χαμόγελο από μία κλίκα. Δεν ήταν από την κυβέρνηση – το Χαμόγελο δεν έχει πολιτικό χαρακτήρα. Στα 27 χρόνια λειτουργίας μας έχουμε συνεργαστεί με τους πάντες. Σκοπός μας είναι να παρέχουμε έργο στα παιδιά. Τίποτα άλλο. Όσο για τον πολυτελή τρόπο που ζώ, ναι, μένω σε ένα σπίτι του Χαμόγελου και κάποιες φορές – σπάνια – πηγαίνω μία εκδρομή με την οικογένειά μου. Αυτή είναι η πολυτελής ζωή που κάνω. Κατά τ΄ άλλα, είμαι 24ωρες το 24ωρο δίπλα σε ένα τηλέφωνο, πηγαίνω επί τόπου σε κάθε περίπτωση παιδιού που βρίσκεται σε ανάγκη σε οποιοδήποτε σημείο της Ελλάδας και ζω διάφανα σα σε γυάλα, ακριβώς για να μην μπορεί να πει κανείς κάτι για το Χαμόγελο. Δεν σας κρύβω ότι φοβήθηκα από τον τρόπο που μεθοδεύτηκε η επίθεση από την κλίκα. Βρήκαν την ευκαιρία από μία άλλη υπόθεση σε Οργάνωση. Φοβήθηκα μήπως προκληθεί ζημιά στο Χαμόγελο. Ευτυχώς τα αντανακλαστικά του κόσμου μας προστάτευσαν, ενώ πήραμε και εμείς μέτρα, καλώντας διεθνείς ελεγκτικούς φορείς για να κάνουν διπλούς και τριπλούς ελέγχους στα οικονομικά μας. Το Χαμόγελο είναι απολύτως διάφανο. Δεν θέλω να πω τίποτα παραπάνω και ελπίζω να μη χρειαστεί ποτέ να πω κάτι παραπάνω για εκείνη την επίθεση που δεχτήκαμε».

  • Να κλείσουμε αυτή τη κουβέντα με τους εθελοντές σας; Επειδή παρακολουθώ δημοσιογραφικά πάρα πολλά χρόνια το έργο σας και έχω γνωρίσει πολλούς από αυτούς τους εξαιρετικούς ανθρώπους, θα ήθελα κάποια λόγια από εσάς.  

«Είναι ένα μεγαλείο οι εθελοντές μας. Είναι η καρδιά και η ψυχή του Χαμόγελου. Ακόμα και οι εργαζόμενοι στο Χαμόγελο είναι εθελοντές. Δεν υπολογίζουν ωράριο, δεν υπολογίζουν κούραση προκειμένου να σταθούν δίπλα σε ένα παιδί που βρίσκεται σε ανάγκη. Οι εθελοντές μας είναι κάθε ηλικίας και κάθε οικονομικής θέσης. Είναι 6.500 ενεργοί εθελοντές σε όλη την Ελλάδα, οι οποίοι οτιδήποτε κι αν συμβεί, θα είναι παρόντες και παρούσες. Ακόμα κι αν είναι μεσάνυχτα, παραμονή Πρωτοχρονιάς, Πάσχα, 15Αύγουστος, θα τρέξουν δίπλα σε ένα παιδί που χρειάζεται κάτι στο σπίτι του, χρειάζεται να νοσηλευτεί, έχει χαθεί και πρέπει να το αναζητήσουν… θα βρίσκονται παντού. Χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχε το έργο του Χαμόγελου».    

Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε 21/07/2023

Γεννήθηκα, μεγάλωσα και ζω στο κέντρο της Αθήνας. Έχω δουλέψει στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τον τύπο αλλά τα τελευταία χρόνια κολυμπάω (ή κωπηλατώ) στα ψηφιακά μέσα. Μου αρέσουν οι γάτες και οι ανθρώπινες ιστορίες. Προσπαθώ να προσεγγίζω τα πάντα με ενσυναίσθηση (και μερικές φορές πιστεύω ότι τα καταφέρνω).
X