Συνάντησα τη Σοφία Φιλιππίδου σε ένα καφέ στα Εξάρχεια με αφορμή τη νέα «χειροποίητη» παράσταση «Μπάρτλεμπυ ο Γραφιάς» του Χέρμαν Μέλβιλ που ανεβάζει στο μαγαζάκι της τέχνης.
Η Σοφία Φιλιππίδου είναι εξαιρετικά δραστήρια, ανήσυχη και εξωστρεφής καλλιτεχνικά, ενώ δεν φοβάται να παραδεχτεί τις αποτυχίες που την έκαναν ακόμη πιο δημιουργική. Γράφει ποιήματα, διασκευάζει και σκηνοθετεί θεατρικά έργα, ζωγραφίζει, φτιάχνει χειροποίητες θεατρικές μάσκες και άλλα αντικείμενα και ασχολείται μεθοδικά με τα φυτά του σπιτιού της. Πιστεύει στην τέχνη που σχετίζεται με την ομαδική δουλειά, αγαπάει τα ωραία και μεγάλα έργα που φωτίζουν το μυαλό και δεν μετανιώνει που δεν δούλεψε πολύ στην τηλεόραση.
Ας ξεκινήσουμε από την παράσταση και αυτή τη μυστηριώδη νουβέλα του Χέρμαν Μέλβιλ, συγγραφέα του θρυλικού Μόμπι Ντικ.
Το έργο «Μπάρτλεμπυ ο Γραφιάς» αναφέρεται στην ιστορία ενός φτωχού, ισχνού και παράξενου γραφιά που ζει στις αρχές του 190υ αιώνα στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης. Ο ήρωας διατυπώνει για πρώτη φορά στο εργασιακό του περιβάλλον τη φράση «θα προτιμούσα όχι» και έτσι καλλιεργεί τον σπόρο της παθητικής αντίστασης και ανυπακοής με απρόβλεπτες συνέπειες. Πρόκειται για μία άγρια κωμωδία που βάζει τα θεμέλια του θεάτρου του παραλόγου πολύ πριν αυτό το ρεύμα γεννηθεί στη Γαλλία.
Ποια έργα σας γοητεύουν και σας ιντριγκάρουν για το θέατρο με τη δύναμη τους;
Αυτά που τοποθετούν στον πυρήνα τους τον άνθρωπο, τα πάθη, την ελευθερία, τα αναπάντητα ερωτήματα, τη λεπτή ειρωνεία που συναντάμε στα μεγάλα κλασικά έργα ξεκινώντας από την αρχαιότητα. Αγαπώ τον «ωκεανό» με τα μεγάλα, τα σπουδαία και τα παράλογα. Αυτά τα βιβλία με αναθρέψανε, αυτοί είναι οι μεγάλοι δάσκαλοι που φώτισαν και άνοιξαν το μυαλό μου. Φωτίζεται κανείς μαζί τους γιατί βλέπει ότι τελικά δεν είναι μόνος. Η κυριαρχία του εγώ λειαίνει, μαλακώνει, γίνεται πιο γλυκιά και τελικά δεν πληγώνει τόσο.
Η στροφή από τα εμπορικά θέατρα στις μικρές σκηνές
Κάποια στιγμή αποφασίσατε να επιστρέψετε στις ομάδες και στις πιο «χειροποίητες» δουλειές. Πώς έγινε μέσα σας αυτή η στροφή;
Την περίοδο της οικονομικής κρίσης τόλμησα να «ακούσω» τις πραγματικές ανησυχίες μου και να μετακομίσω σε έναν μικρό θεατρικό χώρο, χωρίς το άγχος που μου δημιουργούσαν οι μεγάλες σκηνές του κέντρου και η ανάγκη για γεμάτες θέσεις και πολλά εισιτήρια. Ένιωθα ότι γεννιέται μέσα μου ευθύνη αλλά και ψυχική φθορά από όλη αυτή τη διαδικασία. Εκείνη την εποχή πήρα το ρίσκο να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου και να κάνω κάτι δικό μου. Συνεργάστηκα με το Από Μηχανής Θέατρο και αποφάσισα να ανεβάσω εκείνη την εποχή για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έργο του Μέλβιλ «Μπάρτλεμπυ ο Γραφιάς». Με παρότρυνση του Μέμη Κουμαντερέα -μεταφραστή του έργου –ερμήνευσα η ίδια και τον πρωταγωνιστικό ρόλο, αυτόν τον φτωχό, ισχνό και παράξενο ήρωα.
Είναι σαν να επιστρέψατε με έναν τρόπο στην εποχή που πρωτοξεκινήσατε το θέατρο με ομάδες από τη Θεσσαλονίκη.
Με αυτά ακριβώς τα εργαλεία ξεκίνησα να κάνω θέατρο τη δεκαετία του ’70 μέσα στη Χούντα. Οι ομάδες και οι θυελλώδεις συζητήσεις τους αποτέλεσαν την πιο μεγάλη μου «προίκα». Το θεατρικό εργαστήρι Θεσσαλονίκης ήταν σχεδόν μία παράλληλη ιστορία με το Ελεύθερο Θέατρο στην Αθήνα. Το περιβάλλον τότε ήταν αντιπνευματικό και αντιερωτικό, επομένως αποτελούσε μία νησίδα σωτηρίας το να βρίσκεται κανείς μέσα στο θέατρο, μία μικρή χαρά μέσα στο σκοτάδι. Τότε πιστεύαμε ότι με την τέχνη μας θα αλλάζαμε τον κόσμο. Φυσικά δεν τα καταφέραμε. Όσο με αφορά, μόνο τον εαυτό μου κατάφερα να αλλάξω.
Οι προσωπικές μάχες και ο απολογισμός
Tι σήμαινε για εσάς η ενασχόληση με την τέχνη;
Δεν ήξερα τότε τι σημαίνει καριέρα. Δεν με ενδιέφερε να γίνω πρωταγωνίστρια ή σταρ του θεάτρου. Ήθελα να πηγαίνω στο πανεπιστήμιο και μετά να περνάω τον περισσότερο χρόνο μου στο θέατρο. Με είχαν προσεγγίσει ως ταλέντο, εκείνοι με κάλεσαν να πάω. Το θέατρο με τραβάει από τα μαλλιά. Πάντοτε ένιωθα ευθύνη και συνείδηση ότι πρέπει να είμαι ανεξάρτητη, ήξερα ότι είναι σημαντικό να δίνω για να μπορώ να παίρνω.
Φτάνοντας στο σήμερα ποιος είναι ο απολογισμός σας;
Είχα ανάγκη να γυρίσω στον πυρήνα του θεάτρου, να επιστρέψω σε κάτι που να εκπληρώνει τα δικά μου όνειρα, έχοντας μεγαλύτερη πείρα και γνώση. Παλιά είχα μόνο το ταλέντο και τον ενθουσιασμό μου. Όλα αυτά τα χρόνια διάβασα βιβλία, κάθισα στο σπίτι μου, σκέφτηκα, απέτυχα, έφτιαξα φοιτητικές ομάδες, ανέβασα 15 παραστάσεις μόνη μου, έκανα επιτυχίες σε μεγάλα θέατρα. Βίωσα μεγάλη αναταραχή μέσα μου. Ήταν ένας προσωπικός αγώνας. Πλέον οργανώνω μικρούς επαγγελματικούς θιάσους και ανεβάζω παραστάσεις σε μικρά θέατρα. Κάνω δουλειά με νέους ανθρώπους. Το θέατρο με βοήθησε να γίνω αυτό που είμαι, να εκφραστώ, να επικοινωνήσω. Η τέχνη προχωράει μέσα από τις καταθέσεις της. Υπάρχει τεράστια ανάγκη έκφρασης στις μέρες μας που φτάνει στα όρια της απελπισίας.
Κάθε χρόνο ανεβαίνουν πολλές παραστάσεις στην Αθήνα. Αυτή η συνθήκη επιβεβαιώνει την ανάγκη έκφρασης;
Ίσως κάποια έργα να μην έχουν μεγάλο αποτύπωμα, δίνουν όμως δύναμη στις ομάδες να υπάρχουν, να εργάζονται, να ονειρεύονται. Μπορεί λίγοι να πετυχαίνουν εμπορικά και οι υπόλοιποι να χορεύουμε τον Χορό του Ζαλόγγου και να πέφτουμε καμιά φορά στο κενό. Αλλά έχει γούστο όλο αυτό. Υπάρχουν πολλοί κύκλοι, με πολλές περιφέρειες. Ιδρύματα, φορείς, μικρά και μεγάλα θέατρα. Η ίδια η ζωή είναι τέχνη. Προτιμώ αυτόν τον δρόμο και ας έχει πόνο, δουλειά και θυσία.
Οι τηλεοπτικές αποτυχίες και τα θρυλικά γκεστ σε αγαπημένες σειρές
Ποια είναι η σχέση σας με την τηλεόραση; Κάποιες εμφανίσεις σας σε πετυχημένες σειρές όπως οι «Τρεις Χάριτες», οι «Δύο ξένοι» και το «Ντόλτσε Βίτα» είχαν προξενήσει αίσθηση και αγαπήθηκαν πολύ.
Στην τηλεόραση έκανα κυρίως γκεστ εμφανίσεις και όχι μεγάλους ρόλους. Κάποιες από αυτές όντως έγιναν μεγάλες επιτυχίες που το κοινό ακόμα θυμάται και με αγάπησε μέσα από αυτές. Προσπάθησα, δοκίμασα να κάνω και δικές μου σειρές, την εποχή που γνώριζα ότι το μέσο της τηλεόρασης είχε τεράστια δύναμη. Μία σειρά που έγραψα είχε γίνει δεκτή από τον ΑΝΤ1 και τελικά παίχτηκε για δεκατρία επεισόδια. Μετά σταμάτησε. Τα σενάρια που μου πρότειναν κατά καιρούς αισθανόμουν ότι ήταν πολύ κατώτερα από αυτά που είχα ανάγκη να κάνω με τα δικά μου κριτήρια. Ήθελα να κινηθώ με τον δικό μου τρόπο ή αλλιώς να μην κάνω τίποτα τηλεοπτικό. Μπορεί βέβαια να μην ήξερα να παίζω καλά το παιχνίδι της τηλεόρασης και να έχασα. Θα ήμουν άλλος άνθρωπος αν με είχε κερδίσει η τηλεόραση. Σώθηκα κατά μία έννοια. Από όλες τις απορρίψεις και τις αποτυχίες που έχω βιώσει, νομίζω ότι γίνομαι καλύτερη.
Γράφετε ποιήματα, σκηνοθετείτε, φτιάχνετε δικά σας έργα τέχνης. Πώς καταφέρνετε να συνδυάζετε τόσες διαφορετικές δραστηριότητες;
Είμαι καλλιτέχνης. Έχω ανησυχίες και θέλω να εκφράζομαι, να μοιράζομαι, να κάνω έργα, να επικοινωνώ και να αναμειγνύομαι με την ουσία της τέχνης. Η ζωή είναι ίσως η πιο δύσκολη τέχνη για μένα. Προσπαθώ συνεχώς να βρίσκομαι σε αυτό το αλχημιστικό καζάνι, να συμβαίνουν πράγματα με αύρα τέχνης γύρω μου. Είμαι κυνηγός της χαράς μέσα από τη δημιουργία. Ζωγραφίζω, έχω τις γάτες μου, τα λουλούδια μου, ράβω, φτιάχνω κοστούμια, σκηνικά, χειροποίητες μάσκες. Έχω γράψει δύο βιβλία και θα εκδοθεί σύντομα και η ποιητική μου συλλογή. Είναι αποτέλεσμα της ίδιας μου της ζωής και της ύπαρξης όλο αυτό. Δεν ξέρω ποια είμαι ακριβώς, αλλά γίνομαι και παράγω πράγματα συνεχώς.
Ζείτε εδώ και αρκετές δεκαετίες στα Εξάρχεια.
Διάλεξα αυτή τη γειτονιά γιατί πάντα ήθελα να μένω στο κέντρο της πόλης. Την αγάπησα για τους ποιητές, τους μουσικούς, τον Νικόλα Άσιμο, τις συζητήσεις στα καφενεία, τη φήμη και την ελευθερία τους. Ενώ αρκετός κόσμος εγκατέλειψε τα Εξάρχεια, εγώ δεν έφυγα ποτέ από τη γειτονιά, δεν μπορώ να ζήσω χωρίς αυτή τη γοητευτική βρωμιά στα πεζοδρόμια. Φυσικά επιστρέφω συχνά και στην περιοχή που μεγάλωσα, την Ξηροκρήνη της Θεσσαλονίκης.
INFO: Από 17/05, «Το μαγαζάκι της τ3χνης», Ν. Νοταρά 60, Αθήνα, Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή, 21:15
Φωτογραφίες: Σταύρος Καρλάφτης
