Ο ανερχόμενος σκηνοθέτης μιλάει στο Utopiazone σχετικά με την εξαιρετική ταινία “Το Καλοκαίρι της Κάρμεν”, που προσεγγίζει με τρυφερότητα ζητήματα όπως η γκέι ορατότητα, η ζωοφιλία, αλλά και κάποιες δημοφιλείς παρανοήσεις αναφορικά με την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα.
Με την πορεία του να ξεκινά ήδη από πέρσυ το φθινόπωρο με τη συμμετοχή του στο διαγωνιστικό τμήμα του “Giornate Degli Autori” στο 80ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, στη διαδρομή του αυτή να έχει αποσπάσει ήδη 4 βραβεία (2 στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (Κοινού και Βραβείο Επιτροπής Νεότητας, καλύτερης ταινίας στο Festival Cinéma Méditerranéen de Bruxelles και στο Merlinka Queer Film Award), το “Το Καλοκαίρι της Κάρμεν” του Ζαχαρία Μαυροειδή -που από σήμερα θα βρίσκεται σε κυκλοφορία και στις ελληνικές αίθουσες- είναι ο,τι πρέπει για να ξεδιψάσουμε με τη δροσιά και τη γλυκύτητα του.
Στη Γαλλία πετύχαμε το σκηνοθέτη της ταινίας, όπου θα βρίσκεται αυτή την εβδομάδα για τις ανάγκες της πρεμιέρας της ταινίας, μια εκ των προορισμών που θα βρεθεί.
“Αισθάνομαι μεγάλη χαρά που η ταινία έχει κάνει ήδη τόσα πολλά ταξίδια και έχει άλλα τόσα ακόμα μπροστά της. Πράγματι, είναι η πιο “εξωστρεφής” μου ταινία. Δυστυχώς, ο “Απόστρατος” (η δεύτερη μεγάλη μήκους ταινία μυθοπλασίας) ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη και υπήρχαν στο πρόγραμμα διάφορα ταξίδια. Όμως, μας πρόλαβε η πρώτη καραντίνα και διεκόπη λίγο άγαρμπα η πορεία του”.
Όταν τον ρωτώ αν εντοπίζει ομοιότητες ή διαφορές μεταξύ των εντυπώσεων του ελληνικού κοινού (το οποίο είχε τη χαρά να το δει σε αβάν πρεμιέρ την Τρίτη που μας πέρασε) και των θεατών στο εξωτερικό, μου απαντά πως “το ελληνικό κοινό εισπράττει πολλά πράγματα, κυρίως από τις ελληνικές ατάκες· άλλωστε, μοιραίο είναι να χαθεί κάποιο νόημα στη μετάφραση, ιδίως, όταν έχουμε να κάνουμε με την κωμωδία που η ατάκα παίζει ρόλο. Βέβαια, πάντα κάτι κερδίζεις, κάτι χάνεις. Ο θεατής το προσλαμβάνει πάντα με την υποκειμενικότητά του. Πάντα υπάρχει μεγάλο περιθώριο ερμηνείας, ανεξαρτήτως της γλώσσας. Αυτό πάντως που ξεχωρίζω από τις προβολές στο εξωτερικό, νομίζω πιο πολύ μου έχουν μείνει οι αντιδράσεις κάποιων ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας που συγκινήθηκαν πολύ με την αναπαραστάση αυτού του κόσμου που δεν την είχαν ξαναδεί, με τα βιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, δλδ, που αποτυπώθηκαν με ένα τρόπο πολύ ειλικρινή τρόπο”.
Μιας και που τέθηκε το θέμα του γλωσσικού εμποδίου (linguistique barrier), τον ρωτώ αν έχει σκεφτεί να γυρίσει μια ταινία στο εξωτερικό, ενδίδοντας ενδεχομένως στον πειρασμό ένος ξένου, μεγαλύτερου budget. “Δεν θα ξεκινούσα μια ταινία μόνο και μόνο για τα περισσότερα χρήματα. Και εκτός συνόρων να πας, πάλι αντιμετωπίζεις προβλήματα χρηματοδότησης. Πουθενά δεν ρέουν αφειδώς. Οπουδήποτε και αν το επιχειρήσεις -είτε στην Ελλάδα με λίγα χρήματα είτε στην Αμερική με πολλά- πάντα είναι δύσκολο να γυρίσεις μια ταινία. Ασχέτως του budget, δεν έχω φιλοδοξία να φύγω εκτός Ελλάδας. Είναι πολύ συνειδητή η επιλογή μου να παραμένω εδώ και να κάνω σινεμά εδώ, αλλά ποτέ δεν ξέρεις.. Όλα έχουν να κάνουν με το project. Αν προκύψει κάποιο project που έχει λόγο να γίνει εκτός Ελλάδας, θα μπορούσε να γίνει και αυτό. Ακολούθως το ίδιο ισχύει και με τη γλώσσα. Αν είναι μια ιστορία που διαδραματίζεται στην Αμερική, η γλώσσα θα είναι αγγλικά, αν είναι στην Ισπανία, θα είναι ισπανικά. Η ιστορία σου δίνει τον πυρήνα, γύρω του οποίου θα κινηθείς”.
Ένα από τα χαρακτηριστικά των ταινιών του Μαυροειδή είναι ότι λέγονται αλήθειες, χωρίς όμως να σε “τσιτώνουν”, σε συγκινούν, χωρίς να γίνονται μελό. Υπάρχει κάποιο μυστικό, κάποια συνταγή για αυτή την ισορροπία;
“Πάλι, υποκειμενικό είναι πως θα το προσλάβει ο κάθε θεατής. Εγώ προσπαθώ να είμαι ειλικρινής ως προς αυτά που πιστεύω, ως προς το πως βλέπω τον κόσμο. Η δική μου στάση προς τη ζωή εκφράζεται μέσα από τους χαρακτήρες. Δεν υπάρχει κάποια στόχευση πιο επεξεργασμένη. Επομένως, μέσα από τη δική μου στάση ζωής βγαίνει το έντονο στοιχείο του αυτοσαρκασμού μου και στις ταινίες μου. Το κλειδί είναι το χιούμορ. Αν μια ατάκα λειτουργήσει και σε κάνει να γελάσεις, ακόμα και διαφωνήσεις ιδεολογικά ή σε πονάει αυτό που λέει, έχει σπάσει ένα κομμάτι της αντίστασης. Οπότε κάπου εκεί βρίσκεται η απάντηση για την ισορροπία, ότι υπάρχει μπόλικο χιούμορ.
Η γκέι ορατότητα και οι δημοφιλείς παρανοήσεις
Στην ταινία πρωταγωνιστούν δυο gay χαρακτήρες, χωρίς όμως, στο επίκεντρο αυτής να είναι η ταυτότητα ή αμιγώς η σεξουαλικότητά τους. Θα μπορούσε να αναφέρεται στη φιλία δύο straight αντρών. Τον τελευταίο καιρό, ενώ έχουν γίνει βήματα προόδου ως προς την ορατότητα και τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, όπως η υπερψήφιση του νόμου για την ισότητα στο γάμο, παρατηρούνται περιστατικά βίας κατά queer ατόμων – όπως συνέβη πριν λίγους μήνες στη Θεσσαλονίκη-, άνοδος της ακροδεξιάς με τα γνωστά αφηγήματα. Σε ποιο σημείο της Ιστορίας βρισκόμαστε;
“Η ορατότητα είναι μια πραγματικότητα. Βιώνουμε μια πολύ ιστορική στιγμή για τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, που όμως, είναι πολύ εύλογο να εγείρονται και αντιδράσεις. Αν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα βρίσκονταν πίσω από ένα παραβάν ως προς την κοινωνία, οπότε ο οποιοσδήποτε βρισκόταν σε δυσφορία ή αμηχανία ως προς αυτό, δεν τον “τσιγκλούσε” κάτι. Οπότε, τώρα, η ορατότητα “τσιγκλάει” διάφορα αντανακλαστικά της κοινωνίας. Από την άλλη υπάρχουν και queer άτομα που είναι ακροδεξιά. Είναι μια συνήθης παρανόηση των συμμάχων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας ότι επειδή είσαι ΛΟΑΤΚΙ άτομο, είσαι ταυτόχρονα και προοδευτικός. Αυτό δεν ισχύει πάντα. Παραδείγματος χάριν, ακροδεξιά κόμματα στην Ολλανδία που έχουν στην ηγεσία τους ανοιχτά gay άτομα ή και στην Ελλάδα, σίγουρα υπάρχουν άτομα που τοποθετούνται στη δεξιά και έχουν πολύ συντηρητικές απόψεις για τους μετανάστες. Ενδεχομένως και μέσα στην ίδια την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα εκτείνεται σε όλο το πολιτικό φάσμα, με πολύ ετερόκλητες απόψεις αναφορικά με τα δικαιώματα, κλπ. Αυτό που θα ήθελα κάπως να υπογραμμίσω ως προς την έννοια της ορατότητας, είναι μια έννοια για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα – και μιλάω και εγώ ως μέλος αυτής- η οποία τίθεται καθημερινά υπό διαπραγμάτευση“, τονίζει ο Μαυροειδής και συνεχίζει εμφατικά:
“Ανά πάσα ώρα και στιγμή, όταν βγαίνουμε από το σπίτι, όταν φτάνουμε στις δουλειές μας και λέμε πώς περάσαμε το Σαββατοκύριακο, με ποιον το περάσαμε, που πήγαμε διακοπές, καλούμαστε να πάρουμε συνεχώς αποφάσεις “πόσο ορατοί θα είμαστε”. Έχουμε μια δια βίου προϋπηρεσία στο ακατάπαυστο φιλτράρισμα της προσωπικής μας ζωής. Στις λέξεις που επιλέγουμε να χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τι συνέβη το Σαββατοκύριακο, που πήγαμε, με ποιον, τι κάναμε. Αλλά και στην καθημερινότητα μας. Την ώρα του αποχαιρετισμού, παραδείγματος χάριν, με το σύντροφό σου. Θα είναι ένα νεύμα με το κεφάλι ή ένα φιλί; Απλά, τρυφερά, ανθρώπινα, αυτονόητα πράγματα για ένα straight ζευγάρι που προκύπτουν αυθόρμητα, για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα είναι ένα βάρος. Από τη μία φοβάσαι να εκφραστείς, όπως θέλεις. Από την άλλη τσαντίζεσαι που φοβάσαι, αλλά έχεις πολύ σοβαρούς λόγους να φοβάσαι,.. ένας φαύλος κύκλος, μια διαρκής διαπραγμάτευση, με πολλή σκέψη και ο καθένας φτάνει μέχρι εκεί που αντέχει να φτάσει. Έχω βαθιά κατανόηση για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα που νιώθουν ότι δεν μπορούν να το πάνε και πολύ μακριά, δεν αντέχουν να είναι out στη δουλειά, δεν αντέχουν να είναι out με την οικογένειά τους. Πολλές φορές ακόμα και αυτά τα άτομα μπορεί να αισθάνονται δυσφορία με την “πολλή ορατότητα”, γιατί μπορεί να τους φέρνει ενόχληση να μην είναι τόσο out όσο θα θέλανε. Οπότε, η ορατότητα είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα με πάρα πολλές εκφάνσεις”.
Η ταξικότητα του “gay outing”
Οπότε, Ζαχαρία, οι ταινίες μας βοηθάνε; Και με ποιο τρόπο;
“Σίγουρα η Τέχνη βοηθάει, οι αναπαραστάσεις της ζωής βοηθάνε. Βοηθάει καταρχάς τα ίδια τα μέλη της κοινότητας. Όταν δεις μια ταινία που έχει μέσα τα βιώματά σου, μέσα σου αντηχεί υπαρξιακά. Λειτουργεί επιβεβαιωτικά της ύπαρξής σου. “Βλέπω τον εαυτό μου στον ήρωα και άρα ναι, υπάρχω. Δεν είμαι ένα τέρας έξω από την κοινωνία.” Ένα μήνυμα προς τα μέλη της κοινότητας, αλλά και προς τους συμμάχους αυτής, που θα μπορούσα να απευθύνω, χωρίς καμία διάθεση επιταγής, είναι πρώτα από όλα τα ίδια τα μέλη όσο μπορούν να ανοίγονται περισσότερο στη κοινωνία, γιατί είναι προς όφελος όλων μας. Καθώς, το πόσο out & proud μπορεί να είναι ο καθένας μας, εξαρτάται από πάρα πολλούς παράγοντες. Π.χ. το ταξικό. Είναι πολύ πιο εύκολο να λες είμαι out & proud, όταν είσαι μέλος μιας πλούσιας οικογένειας, από το αν προέρχεσαι από μια λαϊκή, συντηρητική οικογένεια που η μόνη σου ευκαιρία να επιβιώσεις αξιοπρεπώς είναι να αναλάβεις την οικογενειακή επιχείρηση“, επισημαίνει με νόημα ο σκηνοθέτης και προσθέτει:
“Κρίνοντας από τα δικά μου βιώματα και από τη συναναστροφή με τους δικούς μου straight φίλους, το να ανοίγεσαι είναι πολύ επωφελές. Από μέρους τους, δε, απαιτείται μια παραπάνω προσπάθεια για να μας κατανοήσουν. Γενικά να διηθούμε από ενδοσκόπηση τις επιλογές μας. Ακόμα και ένας straight άντρας ή γυναίκα, μπορεί να αισθάνεται δυσφορία μέσα από αυτό το σκληρό δίπολο του να είσαι γυναίκα, να είσαι άνδρας και εν γένει τις επιταγές της κοινωνίας. Ακόμα και αν είσαι straight δλδ, μπορεί να περάσεις μια ζωή εξίσου καταπιεσμένη, αλλά χωρίς να προκύψουν ποτέ οι συνθήκες που θα τους κάνουν να συνειδητοποιήσουν το πόσο οι επιλογές σου είναι προϊόν δικής σου ξεκάθαρα επιθυμίας και όχι προς ικανοποίηση του αισθήματος της κοινωνίας. Απλά τα queer άτομα έρχονται σε κατά μέτωπον σύγκρουση καθημερινά με αυτήν”.
Στον “Απόστρατο” η περιοχή του Παπάγου, τώρα το κέντρο και τα λιμανάκια. Η τοποθεσία διαδραματίζει σχεδόν πρωταγωνιστικό ρόλο στις ταινίες του Μαυροειδή. Υπάρχει κάτι άλλο στα σκαριά πέραν από τις γειτονιές της Αθήνας;
“Κοίτα, αν παραβλέψεις έναν φάκελο που έχω στον υπολογιστή που λέγεται “Το Ράφι” και μέσα εκεί έχω 800.000 projects, εκ των οποίων το ένα διαδραματίζεται στην Κούβα (αλλά δεν βλέπω να γίνεται ποτέ, θα μείνει εκεί ως σύνοψη – γέλια), δεν υπάρχουν άμεσα σχέδια για εξωτερικό. Όσον αφορά, όμως, την επαρχία που είναι κάτι πιο εφικτό, τους τελευταίους αρκετούς μήνες δουλεύω ένα project που τοποθετείται στην Ήπειρο. Είναι μια αστυνομική ιστορία με γυναικείους χαρακτήρες στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Οπότε και για μένα αποτέλεσε μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να αξιοποιήσω περισσότερο τα ορεινά τοπία και το μεγαλείο της Φύσης μέσα στον αφηγηματικό κόσμο των ιστοριών, αλλά επίσης μια πολύ ωραία ευκαιρία να ασχοληθώ πιο εντατικά με γυναικείους χαρακτήρες, καθώς- με εξαίρεση το ντοκιμαντέρ “Στο Σώμα της”- στις προηγούμενες ταινίες είχα εστιάσει πιο πολύ στους ανδρικούς χαρακτήρες”.
Από μέρους μας στέλνουμε τις ευχές μας να συντροφεύουν την περιέργεια του σκηνοθέτη για το βλέμμα του κοινού στις σκοτεινές αίθουσες ανά τον κόσμο – εκεί δλδ όπου μια ταινία βρίσκει την ταυτότητά της- όπως στη Γαλλία, Βέλγιο και Ελβετία την επόμενη εβδομάδα, στην Αυστρία και τη Γερμανία μέσα στο καλοκαίρι, στην Αγγλία, Ιρλανδία και ΗΠΑ το Σεπτέμβριο, καθώς και τον επερχόμενο χειμώνα στη Βραζιλία.
