Το αδίκημα της ψυχικής παρενόχλησης με την μορφή που αποδίδεται από τον έλληνα νομοθέτη, συνυπάρχει κατά βάση με άλλες μορφές ενδοοικογενειακής βίας[1], αλλά μπορεί να τελείται και μόνο του. Η ψυχική παρενόχληση αποτελεί τη βία, η οποία εκφράζεται μέσω συστηματικών επιθέσεων στην ιδιοσυγκρασία του θύματος. Στο εν λόγω αδίκημα δεν υπάρχουν – απαραίτητα – σημάδια τραυματισμού, αλλά φόβος, τρόμος και ανησυχία.
Στο αρ. 7 του Ν. 3500/2006[2] «Ενδοοικογενειακή παράνομη βία και απειλή» ο νομοθέτης ορίζει ότι «1. Το μέλος της οικογένειας το οποίο εξαναγκάζει άλλο μέλος χρησιμοποιώντας βία ή απειλή με σπουδαίο και άμεσο κίνδυνο σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή χωρίς το θύμα να υποχρεούται προς τούτο τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών, ανεξάρτητα από το αν το απειλούμενο κακό στρέφεται εναντίον του ίδιου του θύματος ή κάποιου από τους οικείους του υπό την έννοια της περίπτωσης β΄ του άρθρου 13 του Ποινικού Κώδικα. 2. Το μέλος της οικογένειας το οποίο προκαλεί τρόμο ή ανησυχία σε άλλο μέλος της οικογένειας, απειλώντας το με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη, τιμωρείται με φυλάκιση.»
Στο το αρ. 333[3] του ελληνικού ποινικού κώδικα ορίζεται ότι «1. Όποιος προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία απειλώντας αυτόν με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή. Με την ποινή του προηγούμενου εδαφίου τιμωρείται και όποιος, χωρίς απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης, προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως ιδίως με την επιδίωξη διαρκούς επαφής με τη χρήση τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου ή με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκφρασμένη αντίθετη βούλησή του. 2.Επιβάλλεται φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή αν η πράξη τελείται σε βάρος ανηλίκου ή προσώπου που δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του, εφόσον τα πρόσωπα αυτά βρίσκονται υπό την επιμέλεια ή την προστασία του δράστη βάσει νόμου, δικαστικής απόφασης ή πραγματικής κατάστασης, συνοικούν με αυτόν ή έχουν με αυτόν σχέση εργασίας ή υπηρεσίας. Η ίδια ποινή επιβάλλεται όταν η πράξη τελείται σε βάρος συζύγου κατά τη διάρκεια του γάμου ή σε βάρος συντρόφου κατά τη διάρκεια της συμβίωσης. 3.Για την ποινική δίωξη της πράξης της παραγράφου 1 απαιτείται έγκληση.»
Με το αρ. 333 του ΠΚ προστατεύονται οι δύο όψεις της προσωπικής ελευθερίας α) η ελευθερία της κίνησης β) η ελευθερία δράσης του ατόμου.
Τί περιλαμβάνει η ψυχική παρενόχληση
- απόρριψη
- ταπείνωση
- υπονόμευση αυτοεκτίμησης με εκφράσεις όπως «είσαι ανίκανος», «είσαι άχρηστος» κτλ.
- ψυχική εξάντληση του θύματος μέσω χειριστικών συμπεριφορών.
Οι υπερβολικές και πολλές φορές εξωπραγματικές απαιτήσεις, η χρησιμοποίηση του συναισθηματικού εκφοβισμού, ο εκφοβισμός, οι εκβιαστικές απειλές, η αναγκαστική απομόνωση είναι οι συνηθέστερες μορφές κατά τις οποίες εκδηλώνεται η ψυχολογική παρενόχληση.
Αξιόποινη εγκληματική ενέργεια – «Μέσα» τέλεσης
Ο δράστης θα πρέπει να προκαλέσει στο θύμα τρόμο ή ανησυχία με την απειλή ασκήσεως βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης. Με τον τρόπο αυτό διακρίνεται η επιρροή της εν λόγω πράξης του δράστη στον ψυχισμό του παθόντος. Νομολογιακά έχει κριθεί ότι τρόμος αποτυπώνεται με την έννοια του υπέρμετρου ή αιφνίδιου φόβου, ενώ η ανησυχία αποτυπώνεται με την έννοια της ταραχής ή και της αγωνίας σε σχέση με το αίσθημα ασφαλείας[4].
Η πρόκληση τρόμου και ανησυχίας
Η περιαγωγή του ατόμου σε κατάσταση τρόμου ή ανησυχίας με την απειλή ασκήσεως βίας ή απειλή τελέσεως παράνομης πράξης ή απειλής, τιμωρείται από τον έλληνα νομοθέτη, εφόσον ο παθών περιήλθε σε τρόμο και ανησυχία. Η απειλή δύναται να λάβει χώρα με οποιονδήποτε πρόσφορο τρόπο λ.χ. προφορικά ή εγγράφως, ρητά ή σιωπηρά, με νεύματα ή άλλες κινήσεις κτλ. Είναι δε, αδιάφορο εάν το πρόσωπο που διατύπωσε την απειλή ήταν αποφασισμένο να την πραγματοποιήσει, αρκεί το θύμα να βίωσε αίσθημα της ανησυχίας ή του τρόμου.
Απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξεως ή παραλείψεως
Δεν απαιτείται για την στοιχειοθέτηση του αδικήματος η άσκηση βίας, αλλά η απειλή άσκησης βίας ή τελέσεως άλλης παράνομης πράξεως ή παραλείψεως. Η απειλή δύναται να λάβει χώρα με οποιονδήποτε πρόσφορο τρόπο, λ.χ. προφορικά ή εγγράφως, ρητά ή σιωπηρά, με νεύματα ή με άλλες κινήσεις κτλ.
Η απειλούμενη βία μπορεί να είναι είτε σωματική κατά του άμεσα απειλούμενου ή τρίτου που τελεί σε άμεση σύνδεση με τον απειλούμενο, είτε κατά πραγμάτων του απειλούμενου, ήτοι του θύματος, είτε προσώπων στενά συνδεόμενων με αυτόν.
Η ψυχική παρενόχληση παραμένει ακόμη και αν:
- σου λένε ότι «δεν το εννοούσαν»
- είναι φορτισμένοι λόγω δικών του προσωπικών θεμάτων και ξεσπούν πάνω σου
- είχαν απλώς «μια κακή ημέρα»
- είναι μέλη της οικογένειας σου
- θεωρούν ότι σου αξίζει
- σε κατηγορούν ότι εσύ το προκάλεσες
Τα τραύματα της ψυχικής παρενόχλησης παραμένουν ακόμη και αν:
- δεν μπορείς να θυμηθείς ακριβώς πως συνέβη
- συνέβη πριν από χρόνια
- δεν μίλησες σε κανέναν γι’ αυτό
- κάποιος θεώρησε ότι «έλα μωρέ δεν έγινε και τίποτα»
- σου πήρε αρκετό καιρό να συνειδητοποιήσεις ότι αποτελεί τραύμα
- θεωρείς ότι δεν σε επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό
Στο ίδιο άρθρο του ποινικού μας κώδικα (αρ.333 ΠΚ) συνδυαστικά με το αρ.2 περ. 4 του Ν. 4531/2018[5] όπου ορίζει ότι «4. Στο τέλος της παρ. 1 του άρθρου 333 του Ποινικού Κώδικα προστίθεται εδάφιο ως εξής: «Με την ποινή του προηγούμενου εδαφίου τιμωρείται και όποιος, χωρίς απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης, προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία, με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως ιδίως με την επιδίωξη διαρκούς επαφής μέσω τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου ή με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκπεφρασμένη αντίθετη βούλησή του.» ποινικοποιείται η επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθηση του θύματος, το γνωστό ως «stalking».
Κατά τη ξένη βιβλιογραφία στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις το «stalking» συναντάται με τον όρο «spouse stalking». Συμπεριλαμβάνονται συμπεριφορές όπως η επιδίωξη συνεχούς επαφής με το θύμα, ή οι επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον του θύματος, καθώς και η χρήση τηλεπικοινωνιακού μέσου με σκοπό την παρενόχληση του θύματος. Η εν λόγω συμπεριφορά είναι απειλητικού χαρακτήρα, λόγω της επαναληψιμότητας των παρενοχλητικών πράξεων, οι οποίες εξεταζόμενες ως μεμονωμένες πράξεις είναι πιθανό να μη συνιστούν απειλή. Για τη στοιχειοθέτηση του ανωτέρω αδικήματος, απαραίτητη προϋπόθεση είναι το θύμα να έχει εκφράσει την αντίθεση του στις ως άνω συμπεριφορές.
Ο παθών χρειάζεται να αναγνωρίσει ότι ο δράστης, επιχειρεί να εισάγει όλη την ευθύνη στο πρόσωπο του, σχετικά με μια προσωπική, οικογενειακή ή επαγγελματική «διαπλοκή». Τα βασικά βήματα απεμπλοκής έχουν ως εξής:
- συνειδητοποίηση του υπάρχοντος προβλήματος
- αναγνώριση της ψυχικής παρενόχλησης
- απενοχοποίηση (!!)
- είναι θεμιτό να γίνεται καταγραφή των προσβολών
- εξωτερίκευση του προβλήματος
- ενημέρωση οικογενειακού ή επαγγελματικού περιβάλλοντος, ανάλογα με την περίσταση
- δράση
Ποινική Δίωξη – Απαραίτητη προϋπόθεση η υποβολή έγκλησης
Όπως ορίζεται στην παρ. 3 του αρ. 333 ΠΚ, η πράξη διώκεται κατόπιν υποβολής εγκλήσεως[6] από το θύμα. Η συγκεκριμένη επιλογή του νομοθέτη επαφίεται στην σκέψη ότι η ύπαρξη ή όχι, εν τέλει, προσβολής βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τη βούληση ή και τους δεσμούς που συνδέουν τον παθόντα με τον πιθανό δράστη. Εν κατακλείδι, μόνο εάν το ίδιο το θύμα δηλώσει ότι έχει, όντως, επέλθει προσβολή στο πρόσωπο του δικαιολογείται η ενασχόληση του μηχανισμού απονομής ποινικής δικαιοσύνης και η διερεύνηση της υπόθεσης.
Μην υποτιμάς την ψυχική παρενόχληση
Η ψυχική παρενόχληση είναι σκοτάδι που ρουφάει το φως της ψυχής σου, επειδή δεν υπάρχει – απαραίτητα – τραυματισμός δεν σημαίνει ότι η συμπεριφορά δεν είναι κακοποιητική. Κακοποίηση αποτελούν και ο έλεγχος και η χυδαία ασέβεια και οι μειωτικές εκφράσεις/ λέξεις. Μην υποτιμάς την ψυχική παρενόχληση θεωρώντας ότι είναι ανεκτή, επειδή δεν είναι σωματική.
[1] το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί αναπαραγωγή συμπεριφορών με αλλεπάλληλες επαναλήψεις ασκούμενες από κάποιον που θέλει να διατηρήσει την εξουσία και τον έλεγχο πάνω στο σύντροφο ή το παιδί, με σκοπό την δημιουργία αίσθησης δέους, τρόμου καθώς και αίσθησης ανισχυρότητας του θύματος.
[4] ΑΠ 1994/2016, ΑΠ 1080/2005.
[6] η επίσημη κατηγορία εκ μέρους ενός προσώπου εναντίον άλλου για βλάβη που υπέστη και η αίτηση προς τις δικαστικές αρχές για την τιμωρία του (κοινώς μήνυση)
