Η αυτοκτονία αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Η ανάγκη για έγκαιρη πρόβλεψη και αποτελεσματική πρόληψη είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Σε αυτό το πλαίσιο, το Vanderbilt Suicide Attempt and Ideation Likelihood Model εισάγει έναν καινοτόμο τρόπο αξιοποίησης της τεχνολογίας για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης. Πρόκειται για ένα εργαλείο που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη και υπόσχεται να φέρει επανάσταση στη φροντίδα των προβλημάτων ψυχικής υγείας, βοηθώντας έστω στην έγκαιρη ταυτοποίηση ατόμων υψηλού κινδύνου.
Τι είναιτο Vanderbilt Suicide Attempt and Ideation Likelihood Model (VSAIL);
Το συγκεκριμένο μοντέλο είναι προϊόν ερευνητικής εργασίας του Πανεπιστημίου Vanderbilt. Χρησιμοποιεί δεδομένα από ηλεκτρονικά αρχεία υγείας (Electronic Health Records – EHRs) και προηγμένες τεχνικές μηχανικής μάθησης για να προβλέψει την πιθανότητα αυτοκτονικού ιδεασμού ή απόπειρας αυτοκτονίας. Σκοπός του είναι να βοηθήσει τους επαγγελματίες υγείας να εντοπίσουν έγκαιρα ασθενείς που βρίσκονται σε κίνδυνο, ώστε να ληφθούν κατάλληλα προληπτικά μέτρα για την αποφυγή της εκτέλεσης της αυτοκτονίας.
Το μοντέλο λαμβάνει υπόψη πολλαπλές παραμέτρους, όπως το ιστορικό ψυχιατρικών διαταραχών, ιστορικό υγείας, πληροφορίες για φάρμακα, επισκέψεις σε κλινικές ή νοσοκομεία, τη συχνότητα επισκέψεων στο σύστημα υγείας και κοινωνικοδημογραφικά στοιχεία, όπως ηλικία και οικογενειακή κατάσταση. Το μοντέλο χρησιμοποιεί αλγόριθμους μηχανικής μάθησης για να αναγνωρίσει μοτίβα που συσχετίζονται με τον αυτοκτονικό ιδεασμό. Ο αλγόριθμος επεξεργάζεται τα δεδομένα και παράγει ένα σκορ κινδύνου, το οποίο ενσωματώνεται στο ηλεκτρονικό προφίλ του ασθενούς.
Αυτό το σκορ δείχνει πόσο πιθανό είναι να εμφανίσει ο ασθενής αυτοκτονικό ιδεασμό ή να επιχειρήσει αυτοκτονία. Μέσα από αυτή τη σύνθετη ανάλυση δεδομένων, παράγει ένα σκορ κινδύνου που καθοδηγεί τους επαγγελματίες υγείας. Οι επαγγελματίες υγείας λαμβάνουν ειδοποιήσεις ή αναφορές σχετικά με αυτό μέσω διαγραμμάτων, πινάκων ή αυτοματοποιημένων ειδοποιήσεων στο λογισμικό του ηλεκτρονικού ιατρικού ιστορικού. Με βάση το σκορ κινδύνου, οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να αναλάβουν δράση, όπως η διεξαγωγή συνεντεύξεων με τον ασθενή, η παραπομπή σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο, ή η δημιουργία ενός σχεδίου ασφαλείας (safety plan). Στη συνέχεια, οι ασθενείς που χαρακτηρίζονται ως υψηλού κινδύνου παρακολουθούνται τακτικά, με το μοντέλο να αναλύει συνεχώς νέα δεδομένα και να προσαρμόζει το σκορ κινδύνου ανάλογα με την πορεία του ασθενούς.
Πλεονεκτήματα και Περιορισμοί
Η χρήση του Vanderbilt Model προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα:
- Έγκαιρη παρέμβαση: Οι ασθενείς που βρίσκονται σε κίνδυνο μπορούν να εντοπιστούν πριν εμφανιστούν σοβαρότερα προβλήματα.
- Αντικειμενικότητα: Οι αποφάσεις βασίζονται σε δεδομένα, μειώνοντας τον κίνδυνο υποκειμενικών λαθών.
Ωστόσο, υπάρχουν και ορισμένες προκλήσεις:
- Εξάρτηση από την ποιότητα των δεδομένων: Η ακρίβεια του μοντέλου εξαρτάται από την ποιότητα και την πληρότητα των δεδομένων που εισάγονται. Πράγμα που σημαίνει ότι ενδεχμένως, με μία πιθανή μη ολοκληρωμένη καταγραφή των στοιχείων να κριθεί λανθασμένα οποιοδήποτε αποτέλεσμα.
- Ηθικά ζητήματα: Η χρήση των δεδομένων εγείρει ανησυχίες για την ιδιωτικότητα, την διατήρηση του δικαιώματος περί προσωπικών / ιατρικών δεδομένων κ.ά.
- Αναγκαιότητα ανθρώπινης παρουσίας: Παρότι το μοντέλο παρέχει χρήσιμες πληροφορίες, η τελική απόφαση ανήκει στον επαγγελματία υγείας.
Ενώ δεν αντικαθιστά την κρίση και την εμπειρία των επαγγελματιών υγείας, λειτουργεί ως ένα ισχυρό βοήθημα που συλλέγει πληροφορίες και υποστηρίζει την έγκαιρη λήψη αποφάσεων. Με τη σωστή χρήση και την ενσωμάτωση σε ολοκληρωμένες στρατηγικές φροντίδας, το μοντέλο αυτό έχει τη δυνατότητα να σώσει ζωές και να βελτιώσει την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας ψυχικής υγείας. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, αλλά και πολλές άλλες χώρες του κόσμου, όλα τα παραπάνω ενδεχομένως να φαντάζουν σενάριο επιστημονικής φαντασίας, καθώς το σύστημα υγείας υστερεί σε πολύ πιο βασικά θέματα…
Στατιστικά στοιχεία αυτοκτονιών σε Ελλάδα και παγκοσμίως
Κάθε χρόνο, εκτιμάται ότι περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους λόγω αυτοκτονίας παγκοσμίως. Το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου 10,07 αυτοκτονίες ανά 100.000 κατοίκους. Αξίζει να σημειωθεί ότι για κάθε αυτοκτονία που καταγράφεται, υπάρχουν κατά μέσο όρο 20 απόπειρες που δεν καταλήγουν σε θάνατο, γεγονός που αναδεικνύει το μέγεθος του προβλήματος και την επείγουσα ανάγκη για ενίσχυση της πρόληψης και της υποστήριξης σε θέματα ψυχικής υγείας.
Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ανησυχητική τάση. Το 2021 καταγράφηκαν 467 αυτοκτονίες, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, ενώ για την περίοδο 2022-2024 υπολογίζεται ότι συνολικά έχουν σημειωθεί πάνω από 1.500 αυτοκτονίες, δηλαδή περισσότερες από 500 κάθε χρόνο. Αυτά τα στοιχεία καθιστούν σαφές ότι η αυτοκτονία συνεχίζει να αποτελεί σοβαρό ζήτημα δημόσιας υγείας.
Ενδεικτικό της επιβάρυνσης στον τομέα της ψυχικής υγείας είναι το γεγονός ότι το 2023 η 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία (1018) δέχτηκε περισσότερες από 20.750 κλήσεις. Επιπλέον, ειδικοί εκτιμούν ότι περίπου το 25% των αυτοκτονιών δεν καταγράφονται, γεγονός που σημαίνει ότι ο πραγματικός αριθμός περιστατικών είναι πολύ υψηλότερος.
