Πρωταπριλιά σήμερα, γιορτάζει το ψέμα. Όσο κι αν κάποιοι… ξινίζουν και μόνο στη σκέψη, το ψέμα είναι κάτι φυσιολογικό. Λάθος ενδεχομένως, αλλά φυσιολογικό. Κι αν το καλοσκεφτούμε, στην πραγματικότητα όλοι σε κάποιο βαθμό κάποια στιγμή πέφτουμε στην ανάγκη του. Και γνωρίζουμε ότι τα παιδιά μερικές φορές λένε ψέματα για να πετύχουν αυτό που θέλουν, να αποφύγουν προβλήματα ή να ξεφύγουν από μια κατάσταση. Αλλά, πιστέψτε με, υπάρχουν πολύ περισσότεροι λόγοι που τα παιδιά μπορεί να μη λένε την αλήθεια.
Πότε τα παιδιά αρχίζουν να λένε ψέματα;
Τα παιδιά μπορεί να μάθουν να λένε ψέματα από πολύ μικρή ηλικία, συνήθως περίπου τριών ετών. Σε γενικές γραμμές, όμως, τα παιδιά λένε ψέματα από την ηλικία μεταξύ τεσσάρων και έξι. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά τεσσάρων χρόνων λένε ψέματα μία φορά κάθε δύο ώρες ενώ τα παιδιά έξι χρόνων λένε ψέματα κάθε 90 λεπτά. Όταν τα παιδιά πάνε σχολείο λένε συχνότερα ψέματα και γίνονται πιο πειστικά. Τα ψέματα γίνονται επίσης πιο πολύπλοκα, καθώς το λεξιλόγιό τους αναπτύσσεται και μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τον τρόπο που σκέφτονται οι άλλοι άνθρωποι. Μέχρι την ηλικία των οχτώ τα παιδιά μπορούν να λένε ψέματα με επιτυχία χωρίς να πιάνονται στα πράσα.
Τα μικρά παιδιά μπορεί να λένε ψέματα για να δουν τι θα συμβεί. Τα παιδιά που είναι ανασφαλή κι αισθάνονται άσχημα με τον εαυτό τους για να φαίνονται πιο cool. Τα καταθλιπτικά ή ανήσυχα παιδιά επειδή δεν θέλουν να ανησυχούν οι άλλοι γι’ αυτά. Μερικές φορές τα παιδιά με ΔΕΠΥ απλώς μιλούν προτού σκεφτούν.
Το τι πρέπει να κάνουν οι γονείς εξαρτάται από το πόσο κακό είναι το ψέμα που λέγεται και από πού προέρχεται. Εάν ένα παιδί λέει ψέματα κάθε τόσο για να προσελκύσει την προσοχή μας, είναι καλύτερο να το αγνοήσουμε και να πάμε παρακάτω. Εάν επιμένει στα ψέματα, μπορούμε με ήρεμο τρόπο να τα ανακαλέσουμε στην τάξη. Να πούμε π.χ. «ε αυτό ακούγεται σαν μια υπερβολική ιστορία. Γιατί δεν προσπαθείς ξανά να μου πεις τι πραγματικά συνέβη;».
Όταν τα μεγαλύτερα παιδιά λένε ψέματα για κάτι σοβαρό η τιμωρία πρέπει να ταιριάζει με το μέγεθος του ψέματος. Τα παιδιά πρέπει επίσης αρχικά να αντιμετωπίσουν την αιτία που τα οδήγησε στο συγκεκριμένο ψέμα. Για παράδειγμα, έστω ότι το παιδί μάς λέει ψέματα ότι δεν έχει μαθήματα όλη την εβδομάδα. Θα πρέπει να κάνει όλες τις εργασίες του. Επιπλέον, θα πρέπει να αντιμετωπίσει κάποια συνέπεια, όπως η προσωρινή στέρηση κινητού, ηλεκτρονικού υπολογιστή, τηλεόρασης κ.λπ.
Για να αποφύγουμε τα ψέματα ενημερώνουμε τα παιδιά ότι θα δυσκολευτούν λιγότερο αν πουν την αλήθεια. Στη συνέχεια το τηρούμε. Μπορούμε επίσης να δώσουμε στο παιδί μια δεύτερη ευκαιρία να πει την αλήθεια. Απομακρυνόμαστε για λίγα λεπτά και το αφήνουμε να απαντήσει ξανά. Δεν το «στήνουμε στον τοίχο», γιατί αυτή η στάση μπορεί να το οδηγήσει σε περισσότερα ψέματα. Τέλος, δεν αποκαλούμε ποτέ το παιδί μας ψεύτη, γιατί αυτό προκαλεί περισσότερο πόνο και του δημιουργεί την πεποίθηση ότι δεν το εμπιστευόμαστε.
Σύμφωνα με τον κλινικό ψυχολόγο Matthew Rouse, PhD, μερικές φορές η έναρξη των ψεμάτων είναι ξαφνική και έντονη. «Είναι μια καινούργια εμπειρία για τα παιδιά, που μέχρι πρότινος ήταν αρκετά ειλικρινή τις περισσότερες φορές και ξαφνικά λένε ψέματα για πολλά πράγματα» λέει. Αυτό, φυσικά, προβληματίζει τους γονείς. Αλλά εάν μπορούν να καταλάβουν γιατί τα παιδιά λένε ψέματα και είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν το ζήτημα, η αλήθεια μπορεί να βγει στο φως.
Γιατί τα παιδιά λένε ψέματα
Οι περισσότεροι γονείς πιστεύουν ότι ο λόγος είναι ότι με αυτό τον τρόπο τα παιδιά θα πάρουν κάτι που θέλουν, θα αποφύγουν μια συνέπεια ή θα γλιτώσουν από κάτι που δεν θέλουν να κάνουν. Αυτά είναι κοινά κίνητρα, αλλά υπάρχουν και μερικοί λιγότερο προφανείς λόγοι για τους οποίους τα παιδιά μπορεί να μην πουν την αλήθεια – ή τουλάχιστον ολόκληρη την αλήθεια.
Πειραματίζονται με μια νέα συμπεριφορά
Ο δρ Rouse λέει ότι ένας λόγος που τα παιδιά λένε ψέματα είναι ότι ανακάλυψαν αυτήν τη νέα ιδέα και τη δοκιμάζουν, όπως ακριβώς κάνουν με τα περισσότερα είδη συμπεριφορών, για να δουν τι θα συμβεί. «Θα αναρωτηθούν “τι θα συμβεί αν πω ψέματα γι’ αυτή την κατάσταση;”, “Τι θα μου προκαλέσει;”, “Από τι θα με γλιτώσει;”, “Σε τι θα με μπλέξει;”».
Επιδιώκουν να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους και να κερδίσουν την αποδοχή
Τα παιδιά που δεν έχουν αυτοπεποίθηση μπορεί να πουν μεγάλα ψέματα για να κάνουν τον εαυτό τους να φαίνεται πιο εντυπωσιακός, ξεχωριστός ή ταλαντούχος, για να διογκώσουν την αυτοεκτίμησή τους και να φαίνονται καλά στα μάτια των άλλων.
Για να μην ασχολούνται οι άλλοι μαζί τους
Τα παιδιά με άγχος ή κατάθλιψη μπορεί να λένε ψέματα για τα συμπτώματά τους προκειμένου να αποφύγουν τα φώτα της δημοσιότητας, σημειώνει ο δρ Rouse. Ή μπορεί να υποβαθμίζουν τα προβλήματά τους λέγοντας κάτι σαν «όχι, όχι, κοιμήθηκα καλά χθες το βράδυ» επειδή δεν θέλουν οι άνθρωποι να ανησυχούν γι’ αυτά.
Μιλώντας πριν σκεφτούν
Η κλινική παιδοψυχολόγος Carol Brady, PhD, τακτική αρθρογράφος του περιοδικού ADDitude που εργάζεται με πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ, συμπεραίνει ότι μπορεί να λένε ψέματα από παρορμητικότητα: «Ένα από τα χαρακτηριστικά των παιδιών με παρορμητικού τύπου ΔΕΠΥ είναι ότι μιλάνε πριν σκεφτούν αυτό που θέλουν να πουν. Έτσι πολλές φορές υποπίπτουν στο ψέμα».
Μερικές φορές τα παιδιά μπορεί πραγματικά να πιστεύουν ότι έχουν κάνει κάτι και αυτό που τελικά λένε να ακούγεται σαν ψέμα, προσθέτει η δρ Brady. «Μερικές φορές ξεχνούν πραγματικά. Έχω παιδιά που λένε “για να πω την αλήθεια, δρα Brady, νόμιζα ότι έκανα την εργασία μου. Πραγματικά νόμιζα ότι την έκανα. Δεν θυμόμουν ότι είχα αυτή την επιπλέον δουλειά”». Όταν συμβαίνει αυτό, σημειώνει η ψυχολόγος, χρειάζονται βοήθεια για να βοηθήσουν τη μνήμη τους, χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως λίστες ελέγχου, χρονικά όρια και ατζέντες.
Τα ανώδυνα ψέματα
Ακριβώς για να γίνουν τα πράγματα ευκολότερα, σε ορισμένες περιπτώσεις οι γονείς μπορεί πραγματικά να ενθαρρύνουν τα παιδιά να πουν ένα ανώδυνο ψέμα για να μην πληγώσουν τα συναισθήματα κάποιου. Σε αυτή την περίπτωση το ψέμα και το πότε πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε εμπίπτουν στην ομπρέλα των κοινωνικών δεξιοτήτων.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για το ψέμα
Τόσο ο δρ Rouse όσο και η δρ Brady λένε ότι το πρωταρχικό που πρέπει να σκεφτούμε είναι η λειτουργία του ψέματος. «Όταν κάνω μια αξιολόγηση υπάρχουν ερωτήσεις στα έντυπα συμπλήρωσης μέσω των οποίων οι γονείς μπορούν να ελέγξουν αν το παιδί λέει ψέματα» αναφέρει ο δρ Rouse. «Είναι κάτι στο οποίο μπορεί να αφιερώσω 20 λεπτά για να εμβαθύνω. Τι είδους ψέματα, ποιες είναι οι συνθήκες των ψεμάτων;» Οι συμπεριφορικές θεραπείες εξαρτώνται από τη λειτουργία που επιτελεί το ψέμα και τη σοβαρότητα του προβλήματος. «Δεν υπάρχουν σκληρές και γρήγορες οδηγίες» συμπληρώνει. «Τα διαφορετικά επίπεδα σημαίνουν διαφορετικά είδη αντιμετώπισης».
Όπως και να έχει, υπάρχει ένας γενικός οδηγός για τους γονείς απέναντι στα παιδικά ψέματα:
• Να είμαστε θετικοί και να τονίζουμε τη σημασία της ειλικρίνειας στην οικογένεια.
• Να επισημαίνουμε στο παιδί ότι εκτιμάμε να μας λέει την αλήθεια και δεν μας αρέσει όταν λέει ψέματα. Για παράδειγμα, λέμε: «Όταν δεν μου λες αλήθεια αισθάνομαι λυπημένη/ος και απογοητευμένη/ος». Θα μπορούσαμε επίσης να δοκιμάσουμε βιβλία ή ιστορίες που υπογραμμίζουν τη σημασία της ειλικρίνειας.
• Διαβεβαιώνουμε το παιδί ότι θα είναι ασφαλές αν λέει την αλήθεια. Γενικά είναι καλύτερο να διδάσκουμε τα παιδιά πόση αξία έχει να λένε την αλήθεια παρά να τα τιμωρούμε. Ο έπαινος του παιδιού για την ειλικρίνειά του είναι πολύ σημαντικός.
Τι δεν πρέπει να κάνουν οι γονείς
Ποτέ δεν στήνουμε το παιδί στον τοίχο. Εάν οι γονείς γνωρίζουν την αλήθεια, συνιστά η δρ Brady, θα πρέπει να πάνε κατευθείαν στο θέμα και να το συζητήσουν. Αντί να ρωτήσουμε το παιδί εάν δεν έκανε την εργασία του, μπορούμε απλώς να πούμε: «Ξέρω ότι δεν την έκανες. Ας μιλήσουμε γιατί αυτό δεν είναι καλή ιδέα».
Δεν χαρακτηρίζουμε το παιδί ψεύτη. Είναι μεγάλο λάθος να αποκαλούμε ψεύτη το παιδί, υποστηρίζει η δρ Brady. Η πληγή που δημιουργεί είναι μεγαλύτερη από το ίδιο το ψέμα. Αναγκάζει το παιδί να σκεφτεί: «Η μαμά/ο μπαμπάς δεν θα με πιστέψει». Τα κάνει να νιώθουν άσχημα με τον εαυτό τους και μπορεί να τα οδηγήσει σε ένα μόνιμο μοτίβο ψέματος.
