Απότοκη της σύγχρονης εποχής και αυτή, η παχυσαρκία και δη η παιδική, είναι μια σύνθετη και περίπλοκη κατάσταση υγείας, στην οποία συμβάλλουν πολλοί παράγοντες και ορίζεται από υπερβολικές εναποθέσεις λίπους στον οργανισμό του παιδιού, στον λιπώδη ιστό.
Η υπερβολική αποθήκευση λίπους στο σώμα γίνεται με τρεις τρόπους:
- Γενική παχυσαρκία σε ολόκληρο το σώμα.
- Παχυσαρκία κεντρική ή αλλιώς περικοιλιακή (ανδροειδής- τύπος μήλο): Το λίπος αποθηκεύεται στην κοιλιά, στην μέση και στο κεντρικό σώμα του παιδιού.
- Παχυσαρκία γυναικοειδής (τύπος αχλάδι) με συσσώρευση λίπους στην περιοχή της περιφέρειας και των γλουτών. Είναι ο πιο δύσκολος τύπος παχυσαρκίας.
Η σημασία του Δείκτη Μάζας Σώματος
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η παχυσαρκία στα παιδιά και τους εφήβους ηλικίας μεταξύ 2 και 19 ετών, ορίζεται με τη βοήθεια της ειδικής καμπύλης του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), σε εκατοστιαίες μονάδες, ανάλογα με το φύλο και την ηλικία. Ένα παιδί ή ένας έφηβος που:
- πάσχει από παχυσαρκία, έχει ΔΜΣ πάνω από την 95η εκατοστιαία θέση
- είναι υπέρβαρο, έχει ΔΜΣ μεταξύ της 85ης – 95ης εκατοστιαίας θέσης
Ένα μωρό κάτω των 2 ετών ορίζεται ως υπέρβαρο με την καμπύλη ύψους/βάρους έχοντας ως όριο την 95η εκατοσταία θέση, δεδομένου ότι έχει φυσιολογική περίμετρο κεφαλής.
Έχει παρατηρηθεί από μελέτες ότι το ποσοστό των παιδιών που εμφανίζουν κεντρική παχυσαρκία αυξάνεται με την αύξηση στην κατηγορία του ΔΜΣ. Αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό των παιδιών με κεντρικού τύπου παχυσαρκία είναι συντριπτικό στα παχύσαρκα παιδιά (95%) έναντι του γενικού τύπου παχυσαρκίας, ενώ ανάμεσα στα υπέρβαρα παιδιά το ποσοστό είναι περίπου 70%. Επιπλέον, τα υπέρβαρα αγόρια παρουσιάζουν σε λίγο υψηλότερο ποσοστό κεντρικού τύπου παχυσαρκία από τα υπέρβαρα κορίτσια (75% VS 64%).
Οι κίνδυνοι για την υγεία
Να σημειωθεί εδώ ότι η κεντρική παχυσαρκία, λόγω της φλεγμονώδους φύσης του κοιλιακού λίπους, μπορεί να επιφέρει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία. Έτσι η κεντρική παχυσαρκία – συγκριτικά με τη γενική παχυσαρκία – στα παιδιά αποτελεί ισχυρότερο παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη διαταραχών του μεταβολισμού και για καρδιομεταβολικές παθήσεις, όπως για παράδειγμα ο σακχαρώδης διαβήτης, ή η υψηλή αρτηριακή πίεση σε παιδιά.
Η γενική παχυσαρκία μπορεί να επηρεάσει την αναπαραγωγή των οστών, ενώ αυξάνει τον κίνδυνο ορισμένων μορφών καρκίνου. Σίγουρα επηρεάζει την ποιότητα ζωής, όπως ο ύπνος ή η κίνηση.
Πιο συγκεκριμένα, η παχυσαρκία μπορεί να αποτελέσει την αιτία για αρκετά προβλήματα υγείας σε ένα παιδί ή ένα έφηβο:
- Ορθοπεδικές παθήσεις (πλατυποδία, ραιβοποδία, λόρδωση)
- Διαταραχές του μεταβολισμού (Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2, Υπερινσουλινισμός, Υπερτριγλυκεριδαιμία)
- Διαταραχές στο καρδιαγγειακό σύστημα (αρτηριακή υπέρταση)
- Λιπώδης διήθηση του ήπατος
- Διαταραχές στο ενδοκρινολογικό σύστημα (πρόωρη ή καθυστερημένη εφηβεία, πολυκυστικές ωοθήκες)
- Αποφρακτική άπνοια, Διαταραχές ύπνου, Βρογχικό άσθμα
- Κατάθλιψη
- Γυναικομαστία
Σε μεγάλο ποσοστό, η παιδική παχυσαρκία οφείλεται στην κακή διατροφή με υψηλοθερμιδικές τροφές (γλυκά και λιπαρά), στην έλλειψη φυσικής δραστηριότητας και σε γενετικούς παράγοντες. Κατά ένα πολύ μικρό ενδεχόμενο, μπορεί να πηγάζει από ενδοκρινοπάθειες και άλλα σύνδρομα.
Ανησυχητικά στοιχεία για την Ελλάδα Σε παγκόσμιο επίπεδο, η συχνότητα εμφάνισης της παιδικής παχυσαρκίας παρουσιάζει αυξητική τάση. Όπως επισημαίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, για το 2022 (τα πιο πρόσφατα συγκεντρωτικά στοιχεία), 37 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών ήταν υπέρβαρα. Την ίδια περίοδο, πάνω από 390 εκατομμύρια παιδιά και έφηβοι ηλικίας 5-19 ετών ήταν επίσης υπέρβαρα, συμπεριλαμβανομένων 160 εκατομμυρίων που ζούσαν με παχυσαρκία.Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αναφορά για την Παχυσαρκία του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, που δημοσιεύτηκε το 2022, η Ελλάδα βρίσκεται στην τρίτη (3η) θέση κατάταξης μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά κάτω των 5 ετών (1 στα 8 παιδιά). Παράλληλα, για τις ηλικίες 5-9 ετών και 10-19 ετών, βρίσκεται στη δεύτερη (2η) και πρώτη (1η) θέση μεταξύ των χωρών της Ευρώπης, καθώς περίπου 1 στα 3 παιδιά (37,5% και 35% αντίστοιχα) είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Επιπλέον, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Επιτήρησης της Παιδικής Παχυσαρκίας (WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative- “COSI”) που δημοσιεύτηκε το 2022, στις ηλικίες 7-9 ετών, η Ελλάδα κατέχει τη δεύτερη (2η) θέση μεταξύ των 33 χωρών που συμμετείχαν, με το 42% των παιδιών αυτής της ηλικιακής ομάδας να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα.
Τι κάνουμε όταν το «πρόβλημα» υπάρχει μέσα στην οικογένεια
Είναι δύσκολο να βλέπουμε το παιδί μας να παλεύει με το βάρος του. Ως γονείς θέλουμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να το βοηθήσουμε, ειδικά όταν αυτή η κατάσταση το αγχώνει. Καθώς η παιδική παχυσαρκία βρίσκεται πολύ ψηλά στην παγκόσμια κλίμακα, οργανισμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, αλλά και η Unicef, δίνουν κατευθυντήριες γραμμές για τη σωστή βοήθεια και υποστήριξη των παιδιών, εφόσον ανησυχούμε ότι το βάρος τους μπορεί να επηρεάσει την υγεία και την ευημερία τους.
Μία πρώτη κίνηση, είναι να απευθυνθούμε για συμβουλές, σε ειδικευμένους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, όπως ο οικογενειακός γιατρός ή ο παιδίατρος. Θα μπορούν να μας παρέχουν περαιτέρω καθοδήγηση σχετικά με το πώς μπορούμε να υποστηρίξουμε το παιδί μας, καθώς και ποιες υπηρεσίες μπορούν να προσφέρουν βοήθεια.
- Αποφεύγουμε την ενοχή
Οι νέοι μπορούν να πάρουν βάρος για πολλούς λόγους, εκτός του ελέγχου ή της ατομικής τους συμπεριφοράς, συχνά με περίπλοκες αιτίες. Τα παιδιά που παλεύουν με το βάρος τους συχνά βιώνουν προκατάληψη, στίγμα και εκφοβισμό. Είναι κρίσιμο να μείνουμε μακριά από το να κατηγορούμε το παιδί. Αντιθέτως, πρέπει να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τα δομικά ζητήματα που ενθαρρύνουν την αύξηση βάρους. Ξεκινώντας από ένα καλύτερο σημείο κατανόησης, μπορεί να μας βοηθήσει να παρέχουμε στο παιδί μας πρακτική υποστήριξη.
Το βάρος ενός παιδιού κατά τη διάρκεια της ζωής του μπορεί να επηρεαστεί από την αλληλεπίδραση μεταξύ γενετικής, εμπειριών στα πρώτα του χρόνια και του περιβάλλοντος του. Η αύξηση βάρους είναι αναμενόμενη όταν ένα παιδί τρώει, παίζει και μαθαίνει σε περιβάλλοντα που ενθαρρύνουν χαμηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας και υψηλή κατανάλωση φθηνών και εύκολα προσβάσιμων τροφών υψηλής ενεργειακής πυκνότητας που είναι πλούσιες σε ανθυγιεινά λιπαρά και ζάχαρη. Τις περισσότερες φορές, η αύξηση βάρους είναι η φυσιολογική αντίδραση του σώματος σε ένα μη φυσιολογικό περιβάλλον. Επιπλέον, τα παιδιά μπορεί μερικές φορές να καταφεύγουν σε ανθυγιεινή διατροφή για να καταπολεμήσουν το άγχος, την πλήξη ή για να παρηγορηθούν όταν αισθάνονται στρες ή θλίψη.
- Προσεγγίζουμε τις συζητήσεις χωρίς κριτική
Είναι σημαντικό το παιδί μας να γνωρίζει ότι είμαστε εκεί για αυτό και πάντα διαθέσιμοι να ακούσουμε τις ανησυχίες του, χωρίς να το κρίνουμε. Αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε στιγματιστική γλώσσα ή να κάνουμε αρνητικά σχόλια για το σώμα των ανθρώπων – συμπεριλαμβανομένου του δικού μας. Αυτό μπορεί να είναι επιβλαβές για την αυτοεκτίμηση του παιδιού και να το κάνει να αισθάνεται άβολα που μας ανοίγεται.
Ένας εύκολος τρόπος να ξεκινήσουμε τη συζήτηση είναι να χρησιμοποιούμε «φιλική» γλώσσα όταν μιλάμε για υπέρβαρα άτομα. Η τοποθέτηση του ατόμου δίπλα από την πάθηση βοηθά στον εξανθρωπισμό του, γιατί έτσι δεν τον καθορίζει. Για παράδειγμα, λέμε «άτομο που έχει υπερβολικό βάρος» και ΟΧΙ «υπέρβαρο άτομο».
Ενθαρρύνουμε τον ανοιχτό διάλογο και προσκαλούμε το παιδί να μοιραστεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για την εικόνα του σώματος του, όποτε αυτά προκύψουν. Εάν το παιδί κάνει ένα αρνητικό σχόλιο για το βάρος του, προσπαθούμε να μάθουμε τι κρύβεται πίσω από αυτό. Ακούμε προσεκτικά και δεν απορρίπτουμε ή υποβαθμίζουμε τις ανησυχίες του. Εάν αποδειχθεί ότι ένα άλλο παιδί ή ένας ενήλικας εκφοβίζει το παιδί μας, κάτι που μπορεί να συμβεί τόσο διαδικτυακά όσο και ζωντανά, αντιμετωπίζουμε την κατάσταση άμεσα και το συντομότερο δυνατό.
Ενθαρρύνουμε την αυτοεκτίμηση και επαινούμε τις ιδιότητες σε άλλους τομείς που δεν σχετίζονται με το βάρος του. Για παράδειγμα του λέμε: «Είμαι περήφανος/η για το πόσο σκληρά μελετούσες για αυτές τις εξετάσεις» ή «Μου αρέσει το πόσο ευγενικός/ή είσαι με τον μικρότερο αδερφό σου».
- Κάνουμε υγιείς συζητήσεις
Σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο ψηφιακό τοπίο, είναι σημαντικό να παραμένουμε ενήμεροι σχετικά με τις απειλές για την ψυχική υγεία και την ευημερία του παιδιού μας, καθώς σχετίζονται με θέματα αυτοπεποίθησης και εικόνας σώματος. Αυτές μπορεί να κυμαίνονται από αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που περιέχουν στερεότυπα για το βάρος ή ενθαρρύνουν τις διατροφικές διαταραχές, μέχρι τον βομβαρδισμό από διαφημίσεις ανθυγιεινών πρόχειρων φαγητών που στοχεύουν παιδιά.
Θα πρέπει να δημιουργήσουμε έναν ασφαλή χώρο για υγιείς συνομιλίες, προσφέροντας ακόμη και προληπτικά την ευκαιρία να μιλήσουμε με το παιδί μας για την ψυχική υγεία του και για το πώς η διαδικτυακή συμπεριφορά επηρεάζει την ευημερία και την εικόνα του εαυτού του.
Δοκιμάζουμε να προσεγγίσουμε συζητήσεις με το παιδί μας σχετικές με το βάρος:
- Κάνουμε στο παιδί ερωτήσεις ανοιχτού τύπου (όπως «Πώς αισθάνεσαι;» ή «Πώς πάνε τα πράγματα στο σχολείο;») και το προσκαλούμε να εκφράσει τα συναισθήματά του.
- Το ευχαριστούμε που μας εμπιστεύτηκε τα συναισθήματά του, για να δημιουργήσει μέσα του ένα αίσθημα ασφάλειας.
- Αναγνωρίζουμε ότι η υγιεινή διατροφή και η διατήρηση ενός υγιούς βάρους μπορεί να είναι προκλήσεις, δίνοντας παράλληλα έμφαση στα οφέλη της καλύτερης υγείας.
- Είμαστε θετικοί και υποστηρικτικοί.
- Επικεντρωνόμαστε σε υγιεινές συμπεριφορές
Εκτός εάν μας συμβουλεύσει ένας επαγγελματίας υγείας, επικεντρωνόμαστε στον στόχο της υγείας αντί στην απώλεια βάρους. Οι συμπεριφορές υγιεινής διατροφής και σωματικής δραστηριότητας δε γίνονται ρουτίνα από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζεται χρόνος, προσπάθεια και επιμονή από εμάς και το παιδί μας για να κάνουμε αλλαγές με διάρκεια. Οποιεσδήποτε μεγάλες, ξαφνικές αλλαγές στη διατροφή και τον τρόπο ζωής του παιδιού είναι απίθανο να λειτουργήσουν και μπορεί ακόμη και να είναι επιβλαβείς για την υγεία του. Οι αλλαγές είναι πιο επιτυχημένες όταν είναι μικρές, σταδιακές και αφορούν όλη την οικογένεια.
Γινόμαστε οι ίδιοι το καλύτερο παράδειγμα. Επιλέγουμε θρεπτικά τρόφιμα, όπως φρέσκα φρούτα και λαχανικά, ενθαρρύνουμε τη σωματική δραστηριότητα, προάγουμε τον επαρκή ύπνο και αποφεύγουμε αρνητικές συζητήσεις για το βάρος μας ή των άλλων.
Ανεξάρτητα από το βάρος μας, μπορούμε να στηρίξουμε το παιδί, ανοίγοντας τον δρόμο με υγιεινές συνήθειες. Εξερευνούμε μαζί τις διαφορετικές ομάδες τροφίμων, μαθαίνουμε ποια θρεπτικά συστατικά χρειάζονται ως μέρος μιας υγιεινής διατροφής και συζητάμε γιατί ορισμένα τρόφιμα είναι καλύτερες επιλογές από άλλα.
Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να αποθαρρύνουμε την κατανάλωση πολύ επεξεργασμένων τροφίμων και ποτών που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι, ζάχαρη και λίπος, αποφεύγουμε ωστόσο να απαγορεύσουμε τελείως ορισμένα τρόφιμα, καθώς μπορεί αυτό να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα. Τα περισσότερα σνακ είναι πλούσια σε λιπαρά, ζάχαρη και αλάτι και δεν ικανοποιούν ουσιαστικά την πείνα. Αντίθετα, υπάρχουν υγιεινά, χορταστικά σνακ, όπως μπαστουνάκια φρούτων, λαχανικών και απλό γιαούρτι. Διαφημίζουμε το νερό ως το κύριο ρόφημα της επιλογής μας αντί για ροφήματα με ζάχαρη και φροντίζουμε να προσέχουμε τι τρόφιμα και ποτά είναι διαθέσιμα στο σπίτι.
- Απολαύστε τα γεύματα μαζί
Όσο πιο συχνά γίνεται, ετοιμάζουμε και τρώμε γεύματα μαζί ως οικογένεια. Αυτή είναι μια εξαιρετική στιγμή για να συζητήσουμε και να εξασκηθούμε κάνοντας υγιεινές επιλογές τροφίμων. Βάζουμε τις κατάλληλες για την ηλικία και το βάρος του παιδιού μερίδες φαγητού και το αφήνουμε να ζητήσει κι άλλο εάν εξακολουθεί να πεινάει. Το να έχουμε ορίσει ώρες γευμάτων και σνακ βοηθά επίσης να διδάξουμε στο παιδί ότι υπάρχουν καθορισμένες ώρες για φαγητό αντί να ενθαρρύνουμε το συνεχές «μασούλημα» κατά τη διάρκεια της ημέρας.
- Βρείτε χαρά στην κίνηση
Ενθαρρύνουμε το παιχνίδι στην ύπαιθρο και τη δραστηριότητα μαζί ως οικογένεια. Από την ηλικία των 3 ετών και άνω, τα παιδιά πρέπει να είναι ενεργά για τουλάχιστον μία ώρα κάθε μέρα, αλλά αυτό μπορεί να χωριστεί σε σύντομες περιόδους 15 έως 20 λεπτών. Για τα μικρότερα παιδιά, δοκιμάζουμε να παίξουμε παιχνίδια με κυνηγητό ή με μπάλα. Για τα μεγαλύτερα παιδιά, πηγαίνουμε οικογενειακές βόλτες ή δοκιμάζουμε να ασχοληθούμε μαζί με ένα άθλημα. Όπου είναι δυνατόν, επιλέγουμε το περπάτημα και το ποδήλατο αντί του αυτοκινήτου ή των ΜΜΜ. Ενθαρρύνουμε τα τοπικά ή σχολικά ομαδικά πρωταθλήματα, τα οποία μπορούν να κάνουν τη σωματική δραστηριότητα ακόμα πιο διασκεδαστική, δημιουργώντας διασυνδέσεις με άλλα παιδιά.
- Ευεξία, όχι βάρος
Αποφεύγουμε να κάνουμε το βάρος το επίκεντρο αυτής της διαδικασίας, δίνοντας μεγαλύτερη προσοχή στα οφέλη της υγιεινής διατροφής και των ενεργών συμπεριφορών σε όλη την οικογένεια. Αυτά είναι τα συστατικά που χρειάζονται για να υποστηρίξουν την ανάπτυξη του παιδιού μας στην ενήλικη ζωή, καθώς και για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού του συστήματος και της συναισθηματικής του ευεξίας. Στην πραγματικότητα, κάνοντας τις σωστές αλλαγές σε οικογενειακό επίπεδο θα αποτρέψουμε το παιδί μας από το να έχει προβλήματα δίαιτας ή διατροφής αργότερα στη ζωή του.
Θυμάμαι
Ο καλύτερος τρόπος για να υποστηρίξουμε την ευτυχία και την υγεία του παιδιού μας είναι να γνωρίζει ότι είμαστε εκεί για αυτό ανεξάρτητα από κάθε τι. Κατανοούμε ότι και γι’ αυτό είναι μια δύσκολη κατάσταση, αλλά απολαμβάνοντας υγιεινά γεύματα και ασκούμενοι μαζί ως οικογένεια, μπορούμε να το βοηθήσουμε να αισθάνεται υποστήριξη για να κάνει θετικές, υγιεινές αλλαγές στον τρόπο ζωής του και να πετύχει την απώλεια βάρους.
