«Πορνογραφία είναι το υποκατάστατο της ερωτικής επικοινωνίας και σε προέκταση, το υποκατάστατο κάθε ανθρώπινης επικοινωνίας. Το υποκατάστατο των λέξεων και των εννοιών. Το υποκατάστατο της αλήθειας. Πορνογραφία είναι η πλαστογράφηση των λέξεων και των εννοιών. Η πλαστογράφηση της αλήθειας. Η πλαστή ταυτότητα της κάθε αλήθειας. Πορνογραφία είναι η δολοφονία του αθώου βλέμματος χιλιάδων παιδιών της οικουμένης, ο εθισμός του κόσμου μας με το τρομακτικό, η καλοζωισμένη αναισθησία μας στου διπλανού τον πόνο» – Μάνος Χατζιδάκις
Σε προηγούμενο κείμενο, είχαμε κάνει μια αδρή αναφορά στο γεγονός ότι πολλά παιδιά και έφηβοι σήμερα, με τεράστια ευκολία που δεν γίνεται συχνά αντιληπτή από τους γονείς, (θεωρούν ότι) μαθαίνουν για το σεξ μέσα από την πορνογραφία και εθίζονται στην παρακολούθησή της, γεγονός καθόλα αρνητικό, όπως θα εξηγηθεί παρακάτω. Αυτή η αρνητική συνθήκη μπορεί να αλλάξει με έναν μόνο τρόπο: Με την έγκαιρη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών από την οικογένεια, η οποία περιλαμβάνει και την αποδόμηση της πορνογραφίας.
Αν αναρωτιέστε σε ποια ηλικία πρέπει να γίνει αναφορά στο πορνό, να ξέρετε πως έρευνες καταδεικνύουν ότι ακόμα και στις αρχές του δημοτικού σχολείου, παιδιά που έχουν εύκολη και αφιλτράριστη πρόσβαση στο διαδίκτυο αναζητούν οπτικοακουστικό υλικό σεξουαλικού περιεχόμενου, γιατί έχουν έμφυτη περιέργεια για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, αλλά και για καθετί «δαιμονοποιημένο», «απαγορευμένο» και ενήλικο. Επιπλέον, μπορούν να υποκύψουν στην πίεση των συνομηλίκων τους και να δουν, μολονότι αισθάνονται άβολα ή μολονότι σωματοποιούν αυτή τους την αρνητική στάση, π.χ. με κοκκίνισμα από ντροπή ή με αναστάτωση στο στομάχι.
Ακόμα κι αν (νομίζετε ότι) έχετε λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας του παιδιού σας, μεγαλώνοντάς το screen free ή βάζοντας γονεϊκά φίλτρα στο κινητό ή στο τάμπλετ του, θα του δοθούν, δυστυχώς αργά ή γρήγορα, ευκαιρίες πρόσβασης μέσα από οθόνες άλλων συνομηλίκων του ή λίγο μεγαλύτερων παιδιών, φίλων ή συγγενών. Επομένως, η λύση είναι μία: Συζήτηση ήδη από το δημοτικό σχολείο, περίπου στα εννέα χρόνια του παιδιού. Λόγω της εθιστικής φύσης της πορνογραφίας, της ζημιάς που κάνει στον αναπτυσσόμενο παιδικό εγκέφαλο και του αρνητικού τρόπου με τον οποίον επηρεάζει τις μελλοντικές ερωτικές σχέσεις των παιδιών μας, η ανάγκη για ενημέρωση και προστασία είναι πιο επιτακτική από ποτέ.
Καλές και κακές εικόνες
Πώς, όμως, ξεκινάμε μια τέτοια, δύσκολη κουβέντα με τα παιδιά μας; Μια πρόταση είναι, αφού δούμε παρέα όμορφο οπτικοακουστικό υλικό, π.χ. οικογενειακές φωτογραφίες ή βίντεο, που γεννούν στα παιδιά θετικά συναισθήματα, να κάνουμε μια πρώτη διάκριση ανάμεσα στις καλές και στις κακές εικόνες. Μια πρώτη απλή εξήγηση, όπως αναφέρει η Kristen Jenson στο βιβλίο της Καλές εικόνες. Κακές εικόνες (Kaktos–Gordon Hellas) είναι η ακόλουθη: Πορνογραφία σημαίνει εικόνες, βίντεο, σόου ή ακόμα και κινούμενα σχέδια ανθρώπων που φορούν λίγα ή καθόλου ρούχα.
Εδώ διευκρινίζουμε ότι αυτό δεν αφορά την αποτύπωση του ανθρώπινου σώματος σε σκίτσα που στόχο έχουν τη σεξουαλική εκπαίδευση των παιδιών. Δηλαδή, το βιβλίο ή τα βιβλία που χρησιμοποιείτε στην οικογένεια, ώστε να εξοικειώσετε τα παιδιά με το γυμνό σώμα τους και τα όριά τους, που παρουσιάζει/ουν με τρόπο επιστημονικό και κατάλληλο για την ηλικία τους τη σεξουαλικότητα, δεν είναι πορνογραφία.
Πορνογραφία είναι οι φωτογραφίες και τα βίντεο που έχουν τραβηχτεί και σχεδιαστεί έτσι ώστε να δημιουργούν μια αίσθηση ευφορίας στο σώμα και να οδηγούν τον εγκέφαλο να απελευθερώνει μεγάλη δόση εθιστικών χημικών ουσιών, όπως της ντοπαμίνης, έλκοντας τα παιδιά και τους εφήβους (και μεγάλο ποσοστό των ενηλίκων) σαν ένας πελώριος μαγνήτης. Όμως, η πορνογραφία αναφέρεται στο ανθρώπινο σώμα ως αντικείμενο χρήσης, «διδάσκει» ψέματα και είναι εθιστική, δηλαδή το υποκείμενο που παρακολουθεί δεν θέλει να σταματήσει να παρακολουθεί, ακόμα κι αν δεν αισθάνεται άνετα με το θέαμα και μάλιστα επιδιώκει να δει ακόμα πιο «σοκαριστικές» εικόνες. Κι αυτό διότι μέσα από αυτές τις εικόνες ενεργοποιείται ένα από τα πιο ισχυρά τμήματα του συναισθηματικού εγκεφάλου, το κέντρο ερωτικής έλξης, ακόμα και στις προεφηβικές ηλικίες, όταν αυτό (θα έπρεπε να) παραμένει ακόμα εν υπνώσει. Σε κάθε περίπτωση, η πορνογραφία δεν είναι η ανθρώπινη ερωτική συνέρευση και τα μηνύματά της για το σώμα, τις σχέσεις και τις συμπεριφορές είναι παραπλανητικά.
Ένας άλλος ορισμός, λίγο πιο σύνθετος, για όσους και όσες αισθάνονται άνετα να τον χρησιμοποιήσουν ανάλογα με το πώς έχουν διαπαιδαγωγήσει σεξουαλικά το παιδί τους, είναι ο ακόλουθος: Πορνογραφία θεωρείται οποιοδήποτε υλικό που έχει σχεδιαστεί για να προκαλέσει διέγερση ή σεξουαλικά συναισθήματα στο άτομο που το διαβάζει ή το βλέπει. Είναι πολύ διαδεδομένη στο διαδίκτυο και γενικά περιλαμβάνει εικόνες ή βίντεο με ανθρώπους που είναι γυμνοί ή/και επιδίδονται σε σκηνοθετημένες σεξουαλικές πράξεις.
Ορμώμενοι από την καθημερινότητα
Σύμφωνα με την δρα Νιόβη Μιχαλοπούλου, κλινική ψυχολόγο και συνιδρύτρια της «Ως Αιδώ», μιας οργάνωσης ποιοτικής συμπεριληπτικής σεξουαλικής εκπαίδευσης, έτσι ώστε παιδιά, έφηβοι, γονείς και εκπαιδευτικοί να έχουν πρόσβαση σε ιατρικά ακριβείς, ηλικιακά κατάλληλες, και ξεκάθαρες πληροφορίες για την εφηβεία, την αναπαραγωγή, τις σχέσεις, το σεξ και τη σεξουαλικότητα, τη σεξουαλική υγεία και τη σεξουαλική ευημερία, ο ευκολότερος τρόπος για να ξεκινήσουμε αυτές τις συζητήσεις είναι να μιλήσουμε για θέματα όπως αυτά εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή. Εξηγεί η κ. Μιχαλοπούλου:
Μιλήστε με το παιδί σας για την ασφάλεια στο διαδίκτυο
Όταν συζητάτε για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, μιλήστε για το γεγονός ότι εκεί υπάρχουν ορισμένα πράγματα ακατάλληλα για παιδιά. Υπενθυμίστε στο παιδί σας ότι αν συναντήσει κάτι που το κάνει να νιώθει άβολα ή που δεν καταλαβαίνει, μπορεί πάντα να έρθει να σας ρωτήσει ό,τι θα ήθελε να συζητήσει. Χρησιμοποιήστε τη συζήτηση αυτή ως ευκαιρία για να εκπαιδεύσετε το παιδί σας σχετικά με το τι είναι η πορνογραφία και γιατί δεν είναι καλή ιδέα να το δει, ειδικά ως παιδί ή έφηβος ή έφηβη.
Μην ντροπιάζετε ή τιμωρείτε το παιδί σας
Αν αντιληφθείτε ότι το παιδί σας βλέπει πορνό, φροντίστε να μην το ντροπιάσετε ούτε να το τιμωρήσετε. Κάποιοι γονείς/κηδεμόνες αντιδρούν απαγορεύοντας την πρόσβαση στον υπολογιστή, αλλά αυτό μπορεί να οδηγήσει το παιδί σας να μην έρθει σε εσάς στο μέλλον με ερωτήσεις σχετικά με πράγματα που βλέπει ή ακούει στο διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένου του εκφοβισμού. Μπορείτε να το εκμεταλλευτείτε ως ευκαιρία για να το εκπαιδεύσετε σχετικά με το τι είναι το πορνό και γιατί δεν είναι καλή ιδέα να το παρακολουθεί. Είναι σημαντικό να του επιβεβαιώσετε ότι δεν είναι δικό του λάθος, ώστε να μην αισθάνεται ενοχές. Εάν διαπιστώσετε πως το παιδί σας έχει αναζητήσει αυτό το περιεχόμενο, κανονικοποιήστε αυτή του την επιθυμία και την περιέργεια και συζητήσετε. Αυτό ελαχιστοποιεί την ντροπή και τη μυστικοπάθεια.
Τι είναι αλήθεια και τι φαντασία;
Το παραπάνω βίντεο περιγράφει μερικά από τα προβληματικά στοιχεία της πορνογραφίας, όπως τα παραπλανητικά μηνύματα γύρω από τα σώματα, τα μεγαλύτερα στήθη και πέη καθώς και τη διάρκεια του σεξ. Επίσης, το πορνό μπορεί να δείχνει ότι η γυναίκα είναι εκεί μόνο για να προσφέρει ευχαρίστηση στους άνδρες ή ότι κάποιο άτομο μπορεί να επιδίδεται σε σεξουαλικές πράξεις με άλλα άτομα χωρίς να υπάρχει μεταξύ τους μια στενή σχέση εμπιστοσύνης. Το πορνό μπορεί επίσης να περιέχει βίαιες ή ενοχλητικές εικόνες.
Το βίντεο διευκρινίζει ότι η περιέργεια του να βλέπεις ανθρώπους να επιδίδονται σε σεξουαλικές πράξεις είναι φυσιολογική, αλλά πρέπει να έχουμε επίγνωση ότι ορισμένα από αυτά τα μηνύματα είναι παραπλανητικά. Τέλος, ενθαρρύνει τα παιδιά να μιλήσουν σε έναν ενήλικο που εμπιστεύονται, αν δουν περιεχόμενο που τα κάνει να αισθάνονται άβολα.
Προσοχή: Εξηγούμε στο παιδί ότι είναι απολύτως φυσιολογικό να είναι περίεργο ή να αισθάνεται σεξουαλικά διεγερμένο όταν βλέπει πορνό. Ωστόσο, αυτό προορίζεται για ωριμότερα, ενήλικα άτομα, που έχουν καλύτερη συναίσθηση της σεξουαλικής πραγματικότητας –χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και οι ενήλικοι δεν κινδυνεύουν από εθισμό ή δεν αποκτούν συμπλέγματα μετά την παρακολούθηση, ιδιαίτερα στην περίπτωση όπου δεν έχουν συμφιλιωθεί με τη σεξουαλικότητά τους (π.χ. αποτυχημένες σεξουαλικές σχέσεις, απόρριψη από κάποιον/α σύντροφο, αισθήματα κατωτερότητας και ανικανότητας).
Σε κάθε περίπτωση, τα παραδείγματα σεξουαλικών σχέσεων που στερούνται οικειότητας, εμπιστοσύνης και σεβασμού δεν αντικατοπτρίζουν αυτό που είναι το υγιέστερο για τους περισσότερους ανθρώπους. Είναι σημαντικό να παρέχουμε πληροφορίες για να βοηθήσουμε τα παιδιά να τοποθετήσουν όσα έχουν δει σε ένα πλαίσιο και να τα ανακατευθύνουμε σε πληροφορίες που μπορούν να εμπιστευτούν. Στόχος μας είναι η εκπαίδευση και όχι η πειθαρχία.
Οδηγίες προς ναυτιλλομένους προεφήβους και εφήβους (μπορούμε να τις δώσουμε εμείς ή να τους παρακινήσουμε να τις διαβάσουν):
Μερικές φορές, όταν ψάχνετε στο διαδίκτυο, μπορεί να συναντήσετε πορνογραφικό υλικό. Αυτό που είναι πιο σημαντικό να θυμάστε είναι ότι -όπως και στις σειρές και στις ταινίες- πρόκειται για υποκριτική. Οι ηθοποιοί και οι πράξεις δεν είναι ρεαλιστικές, επειδή τα σώματα και το σεξ παρουσιάζονται με υπερβολικό τρόπο. Μην περιμένετε τα σώματα των ανθρώπων να μοιάζουν ή να συμπεριφέρονται με αυτούς τους τρόπους στην πραγματική ζωή, και το ίδιο ισχύει και για το δικό σας. Αν πέσετε πάνω σε πορνό και έχετε ερωτήσεις, είναι πάντα καλή ιδέα να μιλήσετε με έναν γονέα ή έναν ενήλικο που εμπιστεύεστε.
Είναι το σεξ πραγματικά όπως αυτό που βλέπετε στο πορνό;
Όχι, το πορνό είναι μια φαντασίωση. Δεν μοιάζει με την πραγματική ζωή, όπως κάποιες ταινίες και σειρές. Μερικά άτομα βλέπουν πορνογραφικές εικόνες ή βίντεο, επειδή έχουν απορίες σχετικά με το πώς είναι πραγματικά το σεξ. Να θυμάστε, όμως, ότι αυτά προορίζονται για ενήλικα άτομα και ότι δεν είναι αληθινά και δεν πρέπει να θεωρούνται αξιόπιστη πηγή σεξουαλικής αγωγής και γνώσεων.
Είδα ένα βίντεο με ανθρώπους που κάνουν σεξ στο YouTube και νομίζω ότι το πέος ή το στήθος μου είναι πολύ μικρό. Είναι;
Το πορνό δείχνει μη ρεαλιστικές εικόνες, συμπεριλαμβανομένου του μεγέθους των γεννητικών οργάνων και του στήθους. Αυτό που πρέπει να θυμάστε είναι ότι γεννιόμαστε σε διαφορετικά σχήματα και μεγέθη και αυτό κάνει τον καθένα και την καθεμία μας ξεχωριστούς. Μερικά άτομα έχουν μεγαλύτερα πέη ή στήθη και άλλα έχουν μικρότερα πέη ή στήθη. Είναι όλα απολύτως φυσιολογικά, μοναδικά και τέλεια!
Αν βλέπω πορνό δεν μαθαίνω αυτά που θα μάθαινα και σε ένα μάθημα σεξουαλικής αγωγής;
Όχι! Ενώ, όπως προαναφέρθηκε, κάποια νεαρά άτομα μπορεί να πιστεύουν ότι το να βλέπουν πορνό μπορεί να είναι μια καλή ιδέα που θα τους βοηθήσει να μάθουν για το σεξ, αυτό δεν έχει καμία σχέση με μια ολοκληρωμένη σεξουαλική εκπαίδευση. Η πορνογραφία μπορεί να μας παραπλανήσει και να μας κάνει να πιστεύουμε ότι το σεξ είναι κάτι άλλο από αυτό που είναι στην πραγματική ζωή. Να θυμάστε ότι πρόκειται ταινίες φαντασίας και όχι για πραγματικότητα. Τα νεαρά άτομα πρέπει να προετοιμάζονται για το σεξ μέσα από μια καλή και ολοκληρωμένη σεξουαλική εκπαίδευση στο σπίτι και στο σχολείο.
Γνωρίζατε ότι:
- Ο μέσος όρος ηλικίας για τη θέαση πορνογραφίας είναι τα 13, αλλά ένα ποσοστό 27% των παιδιών ήδη έχουν εκτεθεί σε αυτές τις εικόνες από την ηλικία των 11 και ένα 10% από την ηλικία των 9.
- Πολλά παιδιά δέχονται μεγάλη πίεση από τους συνομήλικους να παρακολουθήσουν πορνογραφία, ακόμη κι αν τα ίδια δεν το επιθυμούν.
- Τα αγόρια υπερεκπροσωπούνται στην κατανάλωση πορνογραφίας.
- Μέσα από την πορνογραφία διαιωνίζονται ξεπερασμένα στερεότυπα, ενώ συχνά απουσιάζει κάθε έννοια προφύλαξης από εγκυμοσύνη και ΣΜΝ.
- Η έκθεση σε πορνογραφικό υλικό από νεαρή ηλικία συσχετίζεται με αρνητικούς παράγοντες όπως: τραύμα, στρες, εθισμό. Επίσης μπορεί να οδηγήσει σε επιβλαβείς (κακοποιητικές) σεξουαλικές συμπεριφορές στο μέλλον.
- Οι συχνοί καταναλωτές πορνογραφίας αναφέρουν μεγαλύτερα συμπτώματα κατάθλιψης, χαμηλότερη ποιότητα ζωής και κακή ψυχική υγεία, σε σύγκριση με αυτούς οι οποίοι δεν παρακολουθούν.
- Όπως αποτυπώνεται στη δημοσιογραφική έρευνα, η πορνογραφική βιομηχανία έχει ετήσια κέρδη που ξεπερνούν αυτά του αμερικανικού ποδοσφαίρου NFL και του NBA μαζί. Οι γνωστοί ιστότοποι πορνό έχουν μεγαλύτερη επισκεψιμότητα κάθε μήνα από πλατφόρμες όπως το Netflix, το ΑΜΑΖΟΝ και το X (twitter) μαζί. Κάθε δευτερόλεπτο δαπανούνται 3000 δολάρια σε πορνό, ενώ κάθε 39 λεπτά γυρίζεται μια νέα ταινία.
- Το 12% του περιεχομένου στο διαδίκτυο είναι πορνογραφικό.
Ευχαριστούμε τη δρα Νιόβη Μιχαλοπούλου, κλινική ψυχολόγο, και την «Ως Αιδώ».