Η ραγδαία αύξηση στο κακάο και τον καφέ έχουν τρομάξει την παγκόσμια κοινότητα. Μέσα σε λίγους μήνες οι τιμές των πρώτων υλών διπλασιάστηκαν με τους ειδικούς να προβλέπουν αυξήσεις έως 300% μέχρι το τέλος του χρόνου. Μέρος των αυξήσεων δεν έχουν φτάσει ακόμα στους καταναλωτές, αλλά πολλοί εκτιμούν ότι δεν θα αργήσει η στιγμή που ο καφές θα είναι ακριβότερος από το αλκοόλ και η πραγματική σοκολάτα θα είναι ένα γλυκό για λίγους. Γιατί; Οι βιομηχανίες σοκολάτας και καφέ έχουν σπεύσει να ρίξουν την ευθύνη στην κλιματική αλλαγή και τη μειωμένη παραγωγή, αποσιωπώντας όμως το αποικιοκρατικό εμπόριο που συνεχίζει μέχρι τις ημέρες μας να λειτουργεί σε βάρος των χωρών παραγωγής. Πρόκειται για ένα στρεβλό μοντέλο εκμετάλλευσης που αναγκάζει τους ντόπιους σε Αφρική και Λατινική Αμερική να σταματούν τις καλλιέργειες.
Κακάο και σοκολάτα: από την πρώτη ύλη μέχρι το βιομηχανικό προϊόν
Το 75% της παγκόσμιας παραγωγής κακάο βρίσκεται στην Δυτική και την Κεντρική Αφρική (Γκάνα, Καμερούν, Νιγηρία και Ακτή Ελεφαντοστού), ενώ το 75% του ολοκληρωμένου προϊόντος της σοκολάτας καταναλώνεται στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Από τους παραγωγούς της πρώτης ύλης μέχρι τους καταναλωτές μεσολαβεί ένα ακραία ανταγωνιστικό σύστημα πολυεθνικών εταιριών που στοχεύει στην ελαχιστοποίηση του κόστους προμήθειας της πρώτης ύλης και τη μεγιστοποίηση των περιθωρίων κέρδους του τελικού προϊόντος.
Πόσο κακάο έχουν οι σοκολάτες που τρώμε;
Όσα άτομα είχαν την τύχη να επισκεφτούν μία χώρα παραγωγής κακάο και να δοκιμάσουν τις τοπικές σοκολάτες που φτιάχνουν μικρές βιοτεχνίες, δεν κατάλαβαν ότι έτρωγαν… σοκολάτα. Το αυθεντικό προϊόν, χωρίς τις περίπλοκες χημικές προσμείξεις, τα πρόσθετα αρώματα, τις υφές και τα συντηρητικά, είναι μία άλλη σοκολάτα. Πλούσια, γευστική, έντονη, που μπορεί με ένα μικρό κομματάκι να σε κάνει να αισθάνεσαι ότι έφαγες ολόκληρη… τούρτα. Η αλήθεια είναι, ότι αυτή η αυθεντική σοκολάτα, δεν θα μπορούσε να είναι τόσο δημοφιλής όσο η βιομηχανική σοκολάτα της Δύσης, καθώς μετά από τόσα χρόνια κατανάλωσης τυποποιημένης σοκολάτας, θα μας ξένιζε η αυθεντική γεύση της. Αυτό δεν σημαίνει όμως, ότι μπορεί να γίνει βιομηχανική «Δυτική» σοκολάτα χωρίς την πρώτη ύλη του κακάο από τις χώρες παραγωγής της Αφρικής. Ή, τουλάχιστον, δεν μπορεί να γίνει ακόμα…
Κλιματική αλλαγή και αδυναμία των παραγωγών
Η γεωργία στη Δυτική Αφρική είναι ευάλωτη στη (θερμή) φάση του Ελ Νίνιο με έντονους καύσωνες και ξηρασία που επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή. Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως, δεν είναι υψηλές θερμοκρασίες, αλλά οι ακραίες βροχοπτώσεις, που δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για την εκδήλωση ασθενειών. Η Δυτική Αφρική βίωσε ακραίες υγρές συνθήκες στα τέλη του 2023, οι οποίες οδήγησαν στο ξέσπασμα της «ασθένειας του μαύρου λοβού», έναν μύκητα που πολλαπλασιάζεται μετά από κάποια υγρή περίοδο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως ο μύκητας, μπορεί να καταστρέψει μια ολόκληρη σοδειά. Υπάρχουν μυκητοκτόνα με βάση τον χαλκό που μπορούν να ελέγξουν την ασθένεια και να μειώσουν τις απώλειες, αλλά οι τοπικοί καλλιεργητές δεν έχουν πάντα πρόσβαση – ή δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά – αυτά τα φυτοφάρμακα. Οι πολυεθνικές / αγοραστές απουσιάζουν από αυτόν τον αγώνα των καλλιεργητών.
Δεν έχουν τα μέσα να προφυλάξουν τη σοδειά τους
Την ακραία βροχόπτωση στη Δυτική Αφρική ακολούθησαν εξαιρετικά ξηρές συνθήκες, οι οποίες βοήθησαν στην εξάπλωση και μιας άλλης ασθένειας: του «ιού του διογκωμένου βλαστού». Αυτή η ασθένεια εμφανίζεται μόνο στη Δυτική Αφρική και μεταδίδεται από έντομα που ονομάζονται «αλευρωτοί κοριοί». Τα κακαόδεντρα παρουσιάζουν μεγάλες μειώσεις της απόδοσης τους, έως και 25% το πρώτο έτος μόλυνσης και 50% το δεύτερο. Η Γκάνα έχει περάσει σχεδόν έναν αιώνα, προσπαθώντας να εξαλείψει την ασθένεια. Προς το παρόν δεν υπάρχει φαρμακευτική θεραπεία και η ασθένεια αντιμετωπίζεται μόνο με το κόψιμο και κάψιμο των ορατά μολυσμένων δέντρων και των γειτονικών τους. Αυτό σημαίνει κοπή πολλών δέντρων, ακόμα και ολόκληρων φυτειών. Και σημαίνει, επίσης, τεράστια απώλεια εισοδήματος για τους παραγωγούς. Πολλοί καλλιεργητές, λοιπόν, «γυμνοί» από μέσα για την αντιμετώπιση των ασθενειών, και βιώνοντας την ανασφάλεια της απώλειας του (ούτως ή άλλως) μικρού εισοδήματός τους, προτιμούν να σταματήσουν την παραγωγή κακάο και να πάνε σε άλλες, πιο σίγουρες καλλιέργειες. Κι εδώ απουσιάζουν οι πολυεθνικές εταιρείες. Όλο το ρίσκο της καλλιέργειας πρέπει να φορτωθεί στους φτωχούς καλλιεργητές.
Η φτώχεια των καλλιεργητών κακάο
Πολλά νοικοκυριά που καλλιεργούν κακάο στην Αφρική ζουν κάτω από το διεθνές όριο της φτώχειας. Καλύτερες και δικαιότερες εμπορικές συμφωνίες θα ενίσχυαν τους αγρότες, αφού σήμερα, ακόμα και με την εκτίναξη των διεθνών τιμών, δεν βλέπουν αύξηση του εισοδήματός τους. Οι διεθνείς βιομηχανίες, βλέπετε, έχουν «δέσει» τις κυβερνήσεις αυτών των χωρών με αποικιοκρατικές συμφωνίες που προβλέπουν τον καθορισμό των τιμών με βάση τις τιμές του προηγούμενου έτους. Η παγκόσμια τιμή του κακάο είναι σήμερα πάνω από 10.000 $ ανά τόνο, αλλά οι αγρότες συνεχίζουν να λαμβάνουν μια σταθερή τιμή μεταξύ 1.600 και 1.800 $ ανά τόνο. Με άλλα λόγια, οι καλλιεργητές δεν επωφελούνται στο ελάχιστο από τη διεθνή έλλειψη του προϊόντος τους, που ανεβάζει τα εμπορικά κέρδη. Με μειωμένη παραγωγή, λοιπόν, έχουν και μειωμένα έσοδα. Δεν ισχύει ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης, που καθορίζει την οικονομία του δυτικού κόσμου.
Η λύση βρίσκεται στη στήριξη των φτωχών χωρών
Μια προφανής λύση για την έλλειψη κακάο σε διεθνές επίπεδο θα ήταν να δημιουργηθούν νέες καλλιέργειες σε Νότια Αμερική και Ασία, όπου δεν υπάρχουν οι ασθένειες που πλήττουν την Αφρική. Κάτι τέτοιο όμως θα σήμανε το τέλος των αγροτών στην Γκάνα και την Ακτή του Ελεφαντοστού. Το δίκαιο θα ήταν να τους δοθεί βοήθεια να επενδύσουν σε πιο ανθεκτικές ή προστατευμένες καλλιέργειες. Βραχυπρόθεσμα, οι κυβερνήσεις σε αυτές τις χώρες θα μπορούσαν να άρουν την αποικιοκρατική «σταθερή τιμή», ώστε να επιτρέψουν στους αγρότες να πληρωθούν περισσότερο για τη μειωμένη παραγωγή τους. Εάν εννοούμε ότι θέλουμε ένα παγκόσμια βιώσιμο σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης θα πρέπει να γεφυρώσουμε την απόσταση παραγωγών και εμπόρων / μεταποιητών και καταναλωτών.
Όταν οι Κινέζοι άρχισαν να πίνουν καφέ
Παρόμοια εικόνα υπάρχει και στην αγορά καφέ με τις χώρες παραγωγής στη νοτιοανατολική Ασία και τη Λατινική Αμερική να μην έχουν τα μέσα να ανταπεξέλθουν στις απώλειες των σοδιών τους από την κλιματική αλλαγή και τις ασθένειες που φέρνει. Εδώ όμως υπάρχει και ένας επιπλέον παράγοντας που ακούσει στο όνομα Κίνα. Το διεθνές εμπόριο καφέ έχει βάλει στο στόχαστρό του την πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου και την μαθαίνει να πίνει καφέ. Μέσα σε έναν χρόνο η Κίνα αύξησε την κατανάλωση καφέ κατά 130%. Σε μία διεθνή αγορά που παλεύει να εξασφαλίσει τις απαιτούμενες ποσότητες για τους υπάρχοντες καταναλωτές, το μεγάλο άνοιγμα στην Κίνα δημιουργεί μεγαλύτερη ανισορροπία με τους ανθρώπους της αγοράς να βλέπουν μεγάλες τρικυμίες στο ταξίδι προς το (ούτως ή άλλως) αβέβαιο μέλλον.
