Η θρησκευτική τέχνη αποθεώθηκε κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης με έργα που απεικονίζουν με ένταση και δραματικότητα το Θείο Δράμα. Διαφορετικές τεχνοτροπίες, διαφορετικές τεχνικές και διαφορετικά χρώματα δημιούργησαν διαχρονικά αριστουργήματα που συνεχίζουν να συγκινούν το παγκόσμιο κοινό, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του, ως εμβληματικά έργα της ανθρώπινης δημιουργίας. Αν και η επιλογή μόνο πέντε από αυτά τα αριστουργήματα είναι πάρα πολύ δύσκολη, το utopia zone επιχειρεί μια διαλογή με βασικό κριτήριο το πόσο διαφορετικό είναι το κάθε αριστούργημα από τα υπόλοιπα.
- Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ελ Γκρέκο): O Διαμοιρασμός των Ιματίων (El Expolio)
O πίνακας του Ελ Γκρέκο δείχνει τον Χριστό να κοιτά προς τον ουρανό με απίστευτη έκφραση ηρεμίας και αποδέσμευσης από το σκηνικό βίας που αναπτύσσεται πίσω και δίπλα του. Προσέξτε την τοποθέτηση του Χριστού στο κέντρο του πίνακα, το έντονο κόκκινο χρώμα του χιτώνα και πόσο μικρές και σκοτεινές είναι οι φιγούρες δίπλα και πίσω του. Ο Ελ Γκρέκο δεν αφήνει καμία ευκαιρία στον θεατή να μην ξεκινήσει την «ανάγνωση» του πίνακα από την κεντρική μορφή και μετά να περιηγηθεί στη δράση γύρω του που νοηματοδοτεί τη σκηνή. Βλέπουμε τον άντρα στα δεξιά με το πράσινο ένδυμα να ετοιμάζεται να αφαιρέσει τον χιτώνα από τον Ιησού, ενώ σε πρώτο επίπεδο σκυμμένος είναι ένας άντρας που ετοιμάζει τον σταυρό. Σε αντίθεση με τις μορφές στο φόντο, που έχουν άγρια χαρακτηριστικά και αντιπροσωπεύουν τον όχλο, η αναχρονιστική παρουσίαση του στρατιώτη/φύλακα στα αριστερά του Χριστού με στολή κονκισταδόρα και όχι Ρωμαίου αποστασιοποιείται από τα τεκταινόμενα.
Ο Ελ Γκρέκο ξεκίνησε το έργο το καλοκαίρι του 1577 και το ολοκλήρωσε την άνοιξη του 1579 για τον υψηλό βωμό του σκευοφυλακίου του Καθεδρικού Ναού του Τολέδο, όπου παραμένει ακόμη μετά την προσωρινή του έκθεση στο Prado της Μαδρίτης.
Το έργο έχει χαρακτηριστεί «αριστούργημα εξαιρετικής πρωτοτυπίας» τόσο για την επιλογή του θέματος όσο και για τη δυναμική χρήση του χρώματος που ξεχωρίζει από κάθε άλλη σύγχρονη του Ελ Γκρέκο τεχνική.
- Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζο: Η αποκαθήλωση
Το έργο είναι σκανδαλώδες για τη βυζαντινή αγιογραφία. Ο Χριστός παρουσιάζεται με δυτικά χαρακτηριστικά και η απεικόνιση είναι ρεαλιστική, με το μπράτσο και τους γλουτούς του Χριστού να παρουσιάζονται ανάγλυφα σαν αρχαίου ελληνικού αγάλματος. Αυτή όμως ήταν και η ιδιοφυής συμβολή του Καραβάτζο στη θρησκευτική ζωγραφική: ανέδειξε με ρεαλιστικό ύφος την ανθρώπινη φύση του Χριστού, χρησιμοποιώντας την τεχνική του κιαροσκούρο για να ενισχύσει το δραματικό στοιχείο και τον μυστηριακό χαρακτήρα της πίστης. Προσέξτε τη θεατρικότητα της απόγνωσης στη γυναίκα πάνω δεξιά. Ο Καραβάτζο δεν επιχειρεί να απαθανατίσει μια πραγματική σκηνή αλλά την αναπαράστασή της σε ένα «ταμπλό βιβάν». Παρά τη ρεαλιστικότητα των μορφών, ο δημιουργός προτείνει τελικά ένα υψηλής αισθητικής, απόλυτα ισορροπημένο έργο, που καθηλώνει με το σύνολό του και όχι με το σώμα του Χριστού.
Το έργο δημιουργήθηκε μεταξύ 1602 και 1604 και βρίσκεται στη Ρώμη, στην Πινακοθήκη του Βατικανού.
- Μιχαήλ Άγγελος: Pieta (Έλεος)
Θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα έργα τέχνης του δυτικού κόσμου και υπερβαίνει τον θρησκευτικό του χαρακτήρα. Μια μητέρα θρηνεί το σώμα του νεκρού γιου της. Είναι η Παναγία, νέα σε ηλικία (άχρονο και αμόλυντο σύμβολο της μητρότητας), που στα πόδια της κρατά τον Ιησού. Εξετάζοντας τη μαρμάρινη σύνθεση τεχνικά βρίσκουμε πολλές αστοχίες στις αναλογίες. Το κεφάλι της Παναγίας είναι μικρό σε σχέση με το σώμα της, ενώ τα ενδύματά της είναι υπερβολικά ογκώδη, με προφανή σκοπό να στηρίξουν το νεκρό σώμα. Η μορφή του Χριστού όμως έχει απίστευτη πλαστικότητα. Προσέξτε πώς ανασηκώνεται ο άψυχος αριστερός ώμος του από το πιάσιμο της Παναγίας. Προσέξτε πώς έχει πέσει πίσω το κεφάλι του, σε μια στάση που δεν θα μπορούσε να βρίσκεται κανένα ζωντανό σώμα. Προσέξτε ακόμη –ίσως το σημαντικότερο– ότι αμφότερες οι μορφές δεν προδίδουν την ανθρώπινη αγωνία του θανάτου αλλά την αποδοχή ενός προδιαγραμμένου τέλους της θνητότητας, όπως έπρεπε να γίνει.
Η Πιετά είναι το πρώτο έργο του Μιχαήλ Αγγέλου και το δημιούργησε το 1479, σε ηλικία λίγο μεγαλύτερη των 20 ετών. Ήταν τόσο μεγάλη η αγωνία του εάν θα αρέσει που, σύμφωνα με την παράδοση, κρύφτηκε πίσω από ένα παραπέτασμα για να ακούσει τα σχόλια. Είναι το μοναδικό έργο που έχει χαραγμένη την υπογραφή του Μιχαήλ Αγγέλου, καθώς την εποχή της δημιουργίας του ήταν άγνωστος και δεν ήθελε να διεκδικήσει άλλος δημιουργός την πατρότητα του γλυπτού.
Το έργο βρίσκεται στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου και προστατεύεται από αλεξίσφαιρο τζάμι καθώς δύο φορές έχει επιχειρηθεί να βανδαλιστεί και οι δράστες τού κατάφεραν σημαντικές φθορές.
- Τζιότο ντι Μποντόνε: Ο Θρήνος για τον Χριστό
Ενάμιση αιώνα πριν από τον Μιχαήλ Άγγελο και την Αναγέννηση μια ιδιοφυΐα από τη Φλωρεντία προχωρά σε μια ριζοσπαστική προσέγγιση της θρησκευτικής ζωγραφικής. Κρατώντας στοιχεία από τη βυζαντινή τέχνη, ανοίγει έναν καινούργιο κόσμο στη μεταφορά των γοτθικών μορφών της γλυπτικής στη νωπογραφία. Πρόκειται για εντελώς νέα μορφή στην τέχνη. Τίποτε δεν είναι ίδιο με όσα είχαν δημιουργηθεί τα προηγούμενα 1.000 χρόνια. Προσέξτε τον θρήνο γύρω από τον νεκρό Χριστό με την Παναγία να τον αγκαλιάζει για τελευταία φορά. Παρακολουθούμε το πραγματικό γεγονός, όπως σημειώνει ο Gobrich, σαν να το παίζουν στο θέατρο. Προσέξτε τη γεμάτη πάθος κίνηση του Ιωάννη με τα χέρια να πηγαίνουν προς τα πίσω. Προσέξτε τις ιδιαιτερότητες της κάθε μορφής που βιώνει τον πόνο της απώλειας διαφορετικά, όπως και οι άγγελοι στο πάνω μέρος που σπαράζουν, θρηνούν ή βρίσκονται σε απελπισία. Παρατηρήστε επίσης τα φωτοστέφανα, μεταφορά από τη βυζαντινή αγιογραφία αλλά με ιδιαίτερες πτυχώσεις που εναρμονίζονται με τη σύνθεση.
Το έργο βρίσκεται στην Πάδοβα της Ιταλίας, στην Arena Chapel.
- Ανδρέα Παβίας: Σταύρωση
Για το τέλος κρατήσαμε τη Σταύρωση του Ανδρέα Παβία που μπορείτε να δείτε στην Εθνική Πινακοθήκη. Δεν είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα της βυζαντινής τέχνης, καθώς φιλοτεχνήθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα και έχει γοτθικές επιρροές, αλλά μπορούμε να διακρίνουμε τη βυζαντινή τεχνοτροπία που ορίζεται από τα εξής στοιχεία: αφήγηση του Θείου Δράματος σε έναν μεταφυσικό κόσμο όπου δεν υπάρχουν βαρύτητα ούτε σκιές, αλλά ένα υπερβατικό περιβάλλον με λιπόσαρκες μορφές με έντονα μάτια (καθρέφτες της ψυχής), συμβολικά στοιχεία στο φόντο χωρίς φυσικές αναλογίες και σωστή προοπτική, μια ζωγραφική που καλεί τον θεατή να ατενίσει τον θείο κόσμο με συμβολικές αναπαραστάσεις και κώδικες. Η βυζαντινή ζωγραφική δεν επιχείρησε ποτέ να απεικονίσει τον ρεαλιστικό κόσμο, αλλά στόχευε στο να ενθαρρύνει τους πιστούς να υπερβούν τις αισθήσεις τους για να πλησιάσουν νοητά το θείο.
- Η κεντρική εικόνα της ανάρτησης είναι από το μνημιακών διαστάσεων έργο του Γιάκοπο Τιντορέτο Η Σταύρωση του 1565.
