«Δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο». Αυτό πρέπει να θυμόμαστε σε κάθε μας προσπάθεια. Το ίδιο ισχύει και σε ό,τι αφορά την επικοινωνία με το μωρό μας. Εξάλλου η πρώτη τέτοια επαφή είναι μη λεκτική και συμβαίνει σχεδόν αμέσως μετά τη γέννηση. Οι ήχοι, οι φωνούλες και οι κραυγές του εκφράζουν μια σειρά από συναισθήματα και φυσικές ανάγκες: από φόβο και πείνα μέχρι απογοήτευση και αισθητηριακή υπερφόρτωση. Οι καλοί γονείς μαθαίνουν να ακούν και να ερμηνεύουν τους διαφορετικούς ήχους του μωρού τους.

Η ομιλία του παιδιού είναι δυναμική διαδικασία που ξεκινάει από τη στιγμή της γέννησής του. Από την πρώτη μέρα της ζωής του το μωρό μας ακούει τους ήχους γύρω του και σταδιακά συσχετίζει τον ήχο με την πηγή του.

Σιγά σιγά αρχίζει κι εκείνο να μπαίνει στο «παιχνίδι» της παραγωγής τους. Το βαβάλισμα (ήχοι που προσομοιάζουν με φωνήεντα και εν συνεχεία σύμφωνα), που εμφανίζεται στον τρίτο με τέταρτο μήνα, ή το επαναλαμβανόμενο βαβάλισμα (επαναλαμβανόμενες συλλαβές όπως μπα-μπα-μπα ή κου-κου-κου), που συνήθως ξεκινάει στον έκτο μήνα, συγκαταλέγονται στα φυσιολογικά στάδια που οδηγούν στη σκόπιμη ομιλία.

Η άρθρωση των πρώτων λέξεων πραγματοποιείται συνήθως στους δώδεκα μήνες. Οι λέξεις «μαμά» και «μπαμπά» είναι κατά πάσα πιθανότητα οι πρώτες που θα ακούσουμε το παιδί μας να λέει και να τις εννοεί, να έχουν δηλαδή νόημα για εκείνο. Αυτό θα συμβεί περίπου όταν συμπληρώνει το πρώτο έτος της ζωής του.

Όμως ένα παιδί μπορεί να καθυστερήσει να εκφέρει τις πρώτες του λέξεις και μέχρι την ηλικία των 20 μηνών. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι για να μεταπηδήσει ένα παιδί από τις δέκα λέξεις στις 50 χρειάζεται περίπου πέντε μήνες. Σημειώστε, επίσης, ότι από τη στιγμή που θα πει την πρώτη του λέξη έως τη στιγμή που θα φτάσει να χρησιμοποιεί προτάσεις δέκα – έντεκα λέξεων (αυτό θα πρέπει να έχει κατακτηθεί όταν το παιδί είναι πέντε χρονών), μεσολαβούν και πάλι διάφορα στάδια στη σκόπιμη ομιλία του.

Τους νέους γονείς, ωστόσο, από τις πρώτες φωνούλες του μωρού μέχρι την ώρα που θα αρχίσει να λέει «μαμά», «μπαμπά» κ.λπ. ένα από τα βασικά ερωτήματα που τους απασχολεί είναι πότε θα μιλήσει το μωρό. Να θυμάστε λοιπόν πως κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό ανάπτυξης, ακόμη και στην ομιλία. Τα κρίσιμα ορόσημα για ένα μωρό που μαθαίνει να μιλάει εντοπίζονται στα πρώτα τρία χρόνια της ζωής του, διάστημα στο οποίο ο εγκέφαλος αναπτύσσεται ταχύτατα. Tην περίοδο αυτή η ανάπτυξη της ομιλίας του μωρού μας εξαρτάται τόσο από τη δική μας συμβολή όσο και από το ίδιο.

Πώς μπορούμε τότε να το βοηθήσουμε;

Από 0 έως 6 μήνες

• Κρατάμε το μωρό μας κοντά και το κοιτάμε καθώς του μιλάμε. Τα μωρά αγαπούν τα πρόσωπα – μας παρακολουθούν και ανταποκρίνονται καθώς μιλάμε.
• Συζητήστε για το τι κάνουμε καθώς το ταΐζουμε, το αλλάζουμε και το κάνουμε μπάνιο.
• Τραγουδάμε στο μωρό μας – αυτό το βοηθά να συντονιστεί με τον ρυθμό της γλώσσας.
• Επαναλαμβάνουμε τους ήχους που κάνει – αυτό διδάσκει στο μωρό μας μαθήματα σχετικά με την ακρόαση και τη σειρά σε μια συνομιλία.
• Μιλάμε τραγουδιστά – αυτό βοηθά να διατηρούμε την προσοχή του μωρού.

Από 6 έως 12 μήνες

• Ονομάζουμε και υποδεικνύουμε πράγματα που μπορούμε να δούμε και οι δύο, για παράδειγμα: «Κοίτα, μια γάτα». Αυτό βοηθά το μωρό μας να μάθει λέξεις και με τον καιρό θα αρχίσει να μας αντιγράφει. Καθώς το μωρό μεγαλώνει προσθέτουμε περισσότερες λεπτομέρειες, όπως «Κοίτα, μια μαύρη γάτα».
• Κοιτάμε βιβλία με το μωρό μας – δεν χρειάζεται να διαβάσουμε τις λέξεις στη σελίδα, απλώς μιλάμε γι’ αυτό που μπορούμε να δούμε.
• Του δίνουμε την πιπίλα μόνο όταν είναι ώρα για ύπνο. Είναι δύσκολο να μάθει να μιλάει με μια πιπίλα στο στόμα. Στόχος να σταματήσουμε εντελώς τη χρήση της έως τους 12 μήνες.
• Παίζουμε παιχνιδάκια όπως το να κρύβουμε το πρόσωπό μας με τα χέρια μας και να τα απομακρύνουμε ξαφνικά λέγοντας «τσα» ή χρησιμοποιώντας τα δάχτυλά μας (τα δικά μας αλλά και του μωρού). Αυτό διδάσκει στο μωρό σημαντικές δεξιότητες όπως η εναλλαγή, η προσοχή και η ακρόαση.

Από 12 έως 18 μηνών

• Εάν το παιδί μας προσπαθεί να πει μια λέξη αλλά κάνει λάθος, λέμε εμείς τη λέξη σωστά. Για παράδειγμα, αν δείξει μια γάτα και πει «Γα!», θα πρέπει να απαντήσουμε «ναι, είναι γάτα». Δεν το επικρίνουμε ούτε το αποδοκιμάζουμε.
• Εμπλουτίζουμε το λεξιλόγιο του παιδιού δίνοντάς του επιλογές, όπως «θέλεις ένα μήλο ή μια μπανάνα;».
• Τα παιχνίδια και τα βιβλία που κάνουν θόρυβο βοηθούν επίσης τις δεξιότητες ακρόασής του.
• Τραγουδάμε μαζί παιδικές ρίμες και τραγούδια καθώς το μωρό μεγαλώνει, ειδικά εκείνα με δράσεις, όπως «Περνά περνά η μέλισσα» ή «Χαρωπά τα δυο μου χέρια τα χτυπώ», που θυμάμαι εγώ από την εποχή που ήταν τα παιδιά μου μωρά. Σίγουρα υπάρχουν αντίστοιχα μουσικοκινητικά/ρυθμικά παιχνίδια προσαρμοσμένα στο σήμερα που εύκολα μπορείτε να βρείτε οι πιο «φρέσκοι» γονείς. Κάνοντας κινήσεις στη διάρκεια αυτών των παιχνιδιών βοηθάμε το παιδί να θυμάται τις συγκεκριμένες λέξεις που ειπώθηκαν παράλληλα.

Από 18 έως 24 μηνών

• Επαναλαμβάνουμε φρασούλες, όπως για παράδειγμα «Πού είναι τα παπούτσια σου;», «Φοράς μπλε παπούτσια σήμερα;» ή «Ας βάλουμε τα παπούτσια σου». Η επανάληψη βοηθά το παιδί να θυμάται λέξεις.
• Χρησιμοποιούμε απλές οδηγίες – το παιδί καταλαβαίνει κάποιες οδηγίες σε αυτή την ηλικία όπως «Πάρε το παλτό σου» ή «Κλείσε την πόρτα». Εάν διατηρούμε τις οδηγίες σύντομες και απλές, βοηθάμε το παιδί να καταλάβει.
• Δοκιμάζουμε να ρωτήσουμε «Πού είναι…» και ζητάμε από το παιδί να δείξει το αυτί, τη μύτη, το πόδι του και ούτω καθεξής.
• Περιορίζουμε τον καθημερινό χρόνο του παιδιού στην τηλεόραση – το να παίζει και να ακούει ιστορίες είναι πιο χρήσιμο όταν μαθαίνει να μιλάει.

Από 2 μέχρι 3 ετών

• Βοηθάμε το παιδί να δημιουργήσει προτάσεις – θα αρχίσει να συνθέτει απλές προτάσεις σε ηλικία περίπου δύο ετών. Προσπαθούμε να απαντήσουμε χρησιμοποιώντας προτάσεις που είναι κατά μερικές λέξεις μεγαλύτερες. Για παράδειγμα, αν μας πει «βγάζω κάλτσα», απαντάμε «ναι, σου βγάζουμε την κάλτσα».
• Τραβάμε την προσοχή του παιδιού λέγοντας το όνομά του στην αρχή μιας πρότασης. Εάν κάνουμε μια ερώτηση, του δίνουμε άφθονο χρόνο για να απαντήσει.
• Ομαδοποιούμε λέξεις που ταιριάζουν μεταξύ τους – για παράδειγμα, του δείχνουμε μια μπάλα, ένα λούτρινο και μια κουδουνίστρα και μετά λέμε τη λέξη «παιχνίδι».
• Ξεκινάμε να χρησιμοποιούμε ήχους με νόημα (συμβολικούς ήχους) όπως «ουπς» ή «ωχ» όταν πέφτει κάτι κατά λάθος ή νιαουρίζουμε ενώ δείχνουμε την εικόνα μιας γάτας.
• Κλείνουμε την τηλεόραση και το ραδιόφωνο – ο θόρυβος του περιβάλλοντος δυσκολεύει το παιδί να μας ακούσει.
• Μιλάμε καθώς κάνουμε δουλειές – τα παιδιά αυτής της ηλικίας λατρεύουν να βοηθούν. Συζητάμε για το τι ακριβώς κάνουμε στα ψώνια, στο μαγείρεμα ή στην καθαριότητα του σπιτιού.

Τι κάνουμε αν νομίζουμε ότι το παιδί μας μπορεί να έχει πρόβλημα;

Εάν ανησυχείτε για την ανάπτυξη της ομιλίας του παιδιού σας, μιλήστε με τον παιδίατρό σας. Εάν το κρίνει απαραίτητο, θα το παραπέμψει σε λογοθεραπευτή, στον οποίο μπορείτε να απευθυνθείτε και απευθείας. Ποτέ δεν είναι προς τη λάθος κατεύθυνση η γνώμη ενός ειδικού.

To δίγλωσσο παιδί

Πολλά παιδιά μεγαλώνουν σε οικογένεια όπου μιλούνται περισσότερες από μία γλώσσες. Αυτό μπορεί να είναι πλεονέκτημα για τα παιδιά, καθώς η εκμάθηση μιας άλλης γλώσσας θα βοηθήσει στην ανάπτυξη και της μητρικής τους.

Το σημαντικό είναι να μιλάτε στο παιδί σε όποια γλώσσα νιώθετε οι γονείς άνετα. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ο ένας γονέας χρησιμοποιεί μια γλώσσα ενώ ο άλλος χρησιμοποιεί μια διαφορετική. Μη φοβάστε, τα παιδιά προσαρμόζονται πανεύκολα.